Suçluluk psikolojisi, yapılan kişisel hatalar, yaşanan başarısızlıklar ya da toplumsal değere aykırı davranma sonucunda hissedilen sıkıntılı bir duygu halidir. Tıpkı gurur duyma gibi bireyin kendisini öz değerlendirmesi sonucunda ortaya çıkar. Bu nedenle literatürde kendilik bilincine dayalı bir duygu olarak nitelendirilmiştir. 

Suçluluk Psikolojisi Yararlı Mıdır? Zararlı Mıdır?

Psikanalitik kurama göre psikolojik bozuklukların gelişiminin temelinde suçluluk duygusunun olduğunu ve çok yıkıcı bir duygu olduğu düşünülmektedir. Ayrıca suçluluk psikolojisine sahip bireyler obsesif-kompulsif bozukluk, paranoya gibi sorunlara eğilim gösterirler. Ancak suçluluk psikolojisi literatürde her zaman olumsuz sonuçları olan bir duygu olarak tanımlanmamıştır. Burada önemli olan nokta hissedilen suçluluk duygusunun yoğunluğu ve yaşanılan olaya uygunluğudur. Çünkü hissedilen suçluluk psikolojisi aslında benlik ve sorumluluk duygusu ile ortaya çıkan bir duygudur. Bu bağlamda da yeterli yoğunlukta ve yerinde hissedilen suçluluk duygusu , kişiyi ahlaki olarak uygun davranışları göstermeye, kötü ve yanlış olanlardan uzak durmak için gerekli olan motivasyonu ve enerjiyi sağlamaya bir kaynak  oluşturur. 

Suçlu Olmamamıza Rağmen Neden Suçlu Hissederiz?

Yapılan bir şey için kendimizi suçlu hissettiğimizde, bunun nedenleri bize çok açık gözükebilir. Örneğin; arkadaşlarınızı zorda bırakacağınızı bildiğiniz halde iş yerine gitmemek için bir bahane buldunuz ve işe gitmediniz. Kararınızın iş arkadaşlarınızı doğrudan etkilediğini biliyorsunuz  ve bu yüzden kendinizi suçlu hissediyorsunuz. Ancak yapmadığınız bir şey için de kendinizi suçlu hissetmek de mümkündür. Örneğin, yaşanılan bir trafik kazasında arkadaşınız ağır yaralanırken, size bir şey olmaması durumunda hissedilen suçluluk. Bu tür bir suçluluk talihinize layık olmadığınızı hissetmekten kaynaklanabilir. Dolayısıyla suçluluk hissi bir kişinin neden olduğu gerçek bir zararın sonucu olabilirken, aynı zamanda hayali veya algılanan bir suçluluğu da merkez alabilir. İnsanlar yanlış bir davranış sergilemedikleri halde, yanlış bir şey yaptıklarını düşünebilirler ya da kendi küçük hatalarının gerçekte olandan çok daha ciddi bir etkisi olduğuna inanarak kendi sorumluluklarını abartabilirler.

Kendimi Sürekli Suçlu Hissetmemin Nedeni Nedir?

Suçluluk duygusu normal seviyelerde olduğunda doğal bir duygudur. Ancak kronik veya sürekli hissedilen suçluluk hissi, bir akıl sağlığı problemine işaret edebilir. Kronik veya sürekli hissedilen suçluluk aşağıdaki  psikolojik problemlerle bağlantılı olabilir:

  • Anksiyete Bozuklukları
  • Çocukluk deneyimleri
  • Sosyal baskı
  • Depresyon
  • Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)
  • Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB)
  • Memnuniyetsizlik Duygusu
  • Yeme Bozuklukları
  • Paranoya

Suçluluk Psikolojisinin Belirtileri

  • Özgüvensizlik
  • Aşırı sorumluluk ve vicdan
  • Endişe
  • Uyku problemi
  • Mide bulantısı
  • Yüz kızarması
  • Telafi etmek için aşırı girişimlerde bulunmak
  • Depresyon 
  • Suçluluk hissi nedeni ile bağlantılı kişilerden, yerlerden veya olaylardan kaçınmak
  • Enerji seviyesindeki değişimler
  • Duygusal patlamalar
  • İştah değişiklikleri

Suçluluk Türleri

  • Doğal Suçluluk: Gerçekten yanlış bir şey yaptıysanız ve yaptığınız şey için kendinizi kötü hissediyorsanız, buradaki suçluluk duygusu normal ve doğal bir tepkidir. Bu tür bir suçluluk duygusu gelecekten yararlı olabilecek şekillerde davranmaya ve değişiklikler yapmaya motive edici olabilir.
  • Uyumsuz Suçluluk: Bazen insanlar kontrollerinde olmadığı halde bazı durumlar için kendilerini suçlu hissederler. Örneğin öngöremedikleri bir şeyi önlemek için harekete geçmediklerinden dolayı kendilerini suçlu hissedebilirler. Gerçekten yapabilecekleri hiçbir şey olmadığı halde yine de hissedilen bu suçluluk kişiyi gereksiz yere yorabilir ve kötü hissetmesine neden olur.
  • Suçlu Düşünceler: Herkesin zaman zaman olumsuz ya da uygunsuz düşünceleri olur. Ancak bazen insanlara sadece bu tür düşüncelere sahip olduklarından dolayı suçluluk duygusu geliştirirler. Bu düşüncelere göre davranmasalar bile bunu yapacakları anlamına geleceğinden korkup suçluluk duygusu hissedebilirler.
  • Varoluşsal Suçluluk: Bu tür bir suçluluk hissi genellikle adaletsizlikten kaynaklanan durumlara odaklanabilir.  Böyle bir suçluluk duygusu hayatta kalanın suçluluğu olarak bilinir. Örneğin bazen insanlar suçluluk hissederler çünkü umursadıkları diğer insanlar iyi değilken onların yaşantıları iyi gidiyordur.

Suçluluk Psikolojisi İle Nasıl Baş Edilir?

İnatçı suçluluk duyguları ile başa çıkmaya çalışıyorsanız, bu zorlayıcı duyguları yönetmenizi kolaylaştırabilecek bazı stratejiler vardır. Bunlar;

  • Yaşanılan Olayı Yeniden Anlamlandırmak: Kendinizi sadece olumsuz düşüncelere odaklanırken bulursanız, durum hakkında farklı düşünmenin yollarını bulmaya çalışın. Başka alternatif seçeneklerin olup olmadığına bakmak odağınızı daha gerçekçi ve olumlu olabilecek düşüncelere kaydırmayı sağlayarak zorlayıcı duygularınızı aşmanıza yardımcı olabilir.
  • Kendinizi Affetmek: Kendinizi affetmek, yanlış bir şey yaptığınızda bundan kaçmak anlamına gelmez. Bunun yerine sorumluluk almak, pişmanlığınızı ifade etmek için kendinize biraz zaman tanımak ve sonra devam etmenin bir yolunu bulmak ile ilgilidir.
  • Biri ile Dertleşmek: Kendinize yakın gördüğünüz birisi ile duygularınızı paylaşmak bazen fayda sağlayıcı olabilir. Sosyal destek zor duygularla baş etmede oldukça önemli bir rol oynar.
  • Psikolojik Destek Almak: Sevdiklerinizle suçluluk duygunuz hakkında konuşmakta zorlanıyorsanız veya diğer yöntemler ihtiyacınız olan desteği sağlamıyorsa psikolojik destek almak yardımcı olabilir. Yüz yüze terapi seansları bir seçenektir ancak online terapi de isteyebileceğiniz uygun bir seçenek olabilir.

Klinik Psikolog Ayşe Pelin Erol

Kaynakça

DOST GÖZKAN, A. Y. F. E. R., & YAĞMURLU, B. (2006). Suçluluk ile utanç duygularının kavramsallaştırmasına ilişkin sorunlar. Türk Psikoloji Yazıları, 9(17), 37-52.

Gevrekci, A. Ö., & Çırakoğlu, O. C. (2017). Suçluluk ve utanç duyguları üzerı̇ne kavramsal, nöropsı̇kolojı̇k ve psı̇kopatolojı̇k bı̇r derleme. Türk Psikoloji Yazıları, 89-105.

Kavurkacı, E. Z. (2021). Dini takıntı ve dindarlık ilişkisinde düşünce-eylem kaynaşması, suçluluk duygusu ve kaygının rolü (Master’s thesis, İbn Haldun Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü).
Piri, S., & Kabakçı, E. (2007). Düşünce-eylem kaynaşması, yükleme biçimleri, depresif ve obsesif-kompulsif belirtiler arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Türk Psikiyatri Dergisi, 18(3), 197-206.

Psychcentral. (2022). “What Is Guilt and How Do You Manage It?” (Erişim Tarihi: 06.01.2023). https://psychcentral.com/health/what-is-guilt

Verywellmind. (2022). “What Is a Guilt Complex?” (Erişim Tarihi: 06.01.2023). https://www.verywellmind.com/guilt-complex-definition-symptoms-traits-causes-treatment-5115946.