Bir kişi kendine zarar verdiğinde, bedenine fiziksel olarak bilinçli şekilde bir tür zarar vermiş olur. Bunu yapmanın en yaygın yolları;
- Cildi kesmek
- Cildi yakmak
- Cildi kaşımak
- Morartma veya kemik kırma noktasına kadar kendine vurmak
- Kendini ısırmak
- Bilinçli olarak düşmek
- Başı duvara vurmak
- Deriyi yolmak veya var olan yaraları yeniden açmak
- Saç çekme (Trikotillomani)
Bazı insanlar ayrıca kendilerine zarar vermek için bir maddeden doz aşımı yapacak miktarda alırlar (Örneğin, reçetesiz satılan bir ilacın ölümcül dozunu değil; önerilen dozundan fazlasını alırlar). Kendine zarar verme eylemleri bazen anlık bazen de planlı olarak yapılır. Kendine zarar veren bazı kişiler, kendilerine zarar verdiklerinde acı hissetmediklerini veya bunu fiziksel acı hissetmek için yaptıklarını söylerler.
Kimlerin Kendine Zarar Verme Olasılığı Daha Yüksektir?
Yapılan çalışmalarına göre, toplumda her 600 kişiden birinin tedaviye ihtiyaç duyacak biçimde kendine zarar verdiği gözlemlenmiştir. Kendine zarar verme; davranış, eğitim, yaş, ırk, cinsel yönelim, sosyoekonomik durum veya din ile sınırlı değildir. Ancak bazı gruplarda bu davranış daha sık gözlemlenmektedir. Bunlar:
- Ergenlik dönemindeki kız çocukları.
- Fiziksel, duygusal veya cinsel istismar öyküsü olan kişiler.
- Maddenin kötüye kullanımı, obsesif kompulsif bozukluk veya yeme bozukluğu sorunları olan kişiler.
- Duygularını ifade etme becerisi düşük ve iyi bir sosyal destek ağından yoksun bireyler.
- Öfkenin ifade edilmesini engelleyen ailelerde yetiştirilen bireyler.
İstemli yapılan bu yaralama aşağıdakilerden en az ikisi ile ilintilidir:
- Kendine zarar verme eyleminin hemen öncesinde depresyon, kaygı, gerginlik, öfke ve genel bir huzursuzluk hali veya özeleştiri gibi olumsuz duygu ve düşüncelerin ortaya çıkması.
- Bu eylemde bulunmadan önce kişinin bir süre yapmak istenen ve karşı konması güç olan bu davranışla meşgul olması.
- Her seferinde kendine zarar verme eyleminin ortaya konmasına neden olmasa da, kendini yaralama dürtüsünün sık olarak hissedilmesi.
- Bu eylem bir amaç için yapılır: olumsuz bir duygu/biliş durumunu veya kişiler arası oluşan bir zorluğu giderebilmek veya olumlu bir duygudurumu başlatabilmek için. Hasta bunları ya kendine zarar verdiği sırada veya hemen sonrasında elde edebilmek için yapar.
Kendine Zarar Verme Davranışına Ne Yol Açar?
Kendine zarar verme davranışı, genellikle insanlar ezici veya üzücü duygular gibi şeylerle karşılaştığında ortaya çıkar. Kendine zarar vermek aynı zamanda bir isyan eylemi ve/veya ebeveynlerin değerlerinin reddi ve kendini kişiselleştirmenin bir yolu da olabilir. Bu bireyler kendilerine zarar vermeyi; yoğun duyguları, baskıyı veya endişeyi geçici olarak gidermek için, ağrıyı kontrol etmek ve yönetmek için bir araç olarak (fiziksel veya cinsel istismar veya travma yoluyla yaşanan acının aksine), duygusal uyuşukluktan ve boşluk hissinden kurtulmak için, dolaylı yoldan yardım istemek veya yardım ihtiyacına dikkat çekmek için veya başkalarını manipüle ederek, umursamalarını sağlayarak, kendilerini suçlu hissettirmeye çalışarak veya onları uzaklaştırmaya çalışarak onları etkilemeye çalışmak için kullanabilmektedirler. Kendine zarar verme, bir kişinin kendinden nefret etmesinin bir yansıması da olabilir.
Kendine zarar veren bazı bireyler, genellikle çocukken ifade etmelerine izin verilmeyen güçlü duygulara sahip oldukları için kendilerini cezalandırlar. Ayrıca, bir şekilde kendilerini kötü bildikleri ve sahip olduklarını hak etmediklerini düşündükleri için kendilerini cezalandırıyor olabilirler. Bu duygular, istismarın bir sonucu ve istismarın hak edildiğine dair bir inançtır.
Kendini yaralama, yaşamı tehdit eden hasarla sonuçlanabilse de, intihar davranışı olarak kabul edilmez. Kendine zarar verme, genellikle sıkıntı veren düşünce ve duygulardan kaynaklanan baskıyı hafifletmenin bir yolu olarak başlar. Bu, kişinin hissettiği duygusal acıdan geçici bir rahatlama sağlayabilir. Bu rahatlamanın yalnızca geçici olduğunu bilmek önemlidir; çünkü altta yatan nedenler hala devam etmektedir. Kısa bir süre sonra, döngüye devam edebilen suçluluk ve utanç duyguları gelebilir.
Kendine Zarar Veren Bir İnsanın Ayırt Edici Özellikleri Nelerdir?
Bu bireylerde şu özellikler görülebilir:
- Sıcak havalarda pantolon ve uzun kollu giysiler giymek
- Bir kişinin eşyaları arasında beklenmeyen çakmak, jilet veya keskin nesnelerin görünümü
- Düşük öz güven
- Duyguları kontrol etmekte zorluk
- İlişki problemleri
Kendine Zarar Verme Davranışının Tedavisi
Kendine zarar verme davranışının prognozu, bir kişinin duygusal veya psikolojik durumuna ve altta yatan herhangi bir psikiyatrik durumun doğasına bağlı olarak değişir. Bireyin kendine zarar verme davranışlarına neden olan faktörlerin belirlenmesi ve daha önceden var olan kişilik bozukluklarının saptanıp tedavi edilmesi önemlidir. Bilişsel davranışcı terapi gibi düşüncelerinizin ve davranışlarınızın ruh halinizi nasıl etkilediğini öğrenebileceğiniz terapi stilleri, ilaç tedavisi bu davranışı durdurmak için etkilidir. Kendine zarar verme ile mücadele ediyorsanız, arkadaşlarınızla konuşmak, günlük yazmak veya gevşeme egzersizleri yapmak gibi sizin için işe yarayan başka sağlıklı yollar bulmak yardımcı olabilir. Kendine zarar vermeyi çekici veya “havalı” gösteren herhangi bir medyadan (TV şovları veya filmler gibi) kaçınmak da iyi bir fikirdir.
Kaynakça
A.Aksoy, et al. (2003). Kendine Zarar Verme. Anadolu Psikiyatri Dergisi, sf: 226-236.
A.P.A.. (2013). The Diagnostic And Statistical Manual Of Mental Disorders, Fifth Edition. Yayınevi: American Psychiatric Association.
Bhandari, S. (2020). Mental Health and Self-Injury.
B. Van der Kolk, et al. (1991). Childhood Origins Of Self-Destructive Behavior. Am J Psychiatry, sf: 1665-1671.
Canadian Mental Health Association. (2013). Self-harm.
