Ayaklarınızın geri geri gittiği, mesainin sonunda zihninizdeki derin yorgunlukla eve güç bela döndüğünüz günlerinizi düşünün. Yaşadığınız stresi ve kaygıyı bedeninizin sizlere ağır bir yük taşıyormuşçasına omuzlarınızdaki ağrıyla, midenizdeki burkulmayla, göğsünüzdeki sıkışmayla hissettiren “mobbing”e geniş bir çerçeveden bakmaya çalışalım sizlerle.
Mobbing nedir?
Mobbing (Psikolojik Taciz); iş hayatınızda, iş arkadaşlarınız veya işverenler tarafından kasıtlı olarak tekrarlanan saldırılar şeklinde maruz kalınan bir çeşit psikolojik şiddettir. Her tür kötü niyetli muamele, tehdit, şiddet, aşağılama, yıldırma ve pasifize etme gibi davranışları ifade etmektedir. Mobbing, kişinin saygısız ve zararlı bir davranışın hedefi olmasıyla başlayan bir süreçtir. Önceleri bir kişinin veya bazı kişilerin, bir kişiye veya birkaç kişiye düşmanlığı biçiminde gelişen bu durum sonucunda, kişi önce kendisine ve sonra çevresine karşı yabancılaşmaya başlar. Süreç, işe karşı kayıtsızlık, bıkkınlık, performans düşüklüğü ile devam eder. Bu şekilde gücün kötüye kullanılması sonucu, hedef seçilen kişi kendini altüst olmuş, tehdit altında, dışlanmış, aşağılanmış ve yaralanmış hisseder, kendine olan güveni sarsılır, yeteneklerinden şüphe etmeye başlar ve büyük stres altında kalır. Bu şekilde alınan yaralar bazı psikolojik rahatsızlıklara, bedensel hastalıklara yol açar. Bazı kimseler çalışamaz hale gelir. Bu durum genellikle istifayla ya da işten çıkarılmayla sonuçlanır. Bu anlamıyla mobbing, “mağdurun benliğini öldürme çabası” olarak görülebilir.
Mobbing Uygulamaları Nelerdir?
- Kendini göstermesini ve iletişimini engelleme: Üst konumundaki kişilerin mağdurun kendini ifade etmesi ve aynı zamanda sergileme olanaklarını kısıtlaması. Örneğin, mağdurun sürekli sözünün kesilmesi, yüzüne bağırılması veya yüksek sesle azarlanması, yaptığı işin sürekli eleştirilmesi, başarılarının görmezlikten gelinmesi ve başarısızlıklarının abartılması vb.
- Sosyal ilişkilerden yalıtma: Çevresindeki insanların mağdurdan uzaklaşması, konuşmaması, sanki orda değilmiş gibi davranması vb.
- Saygınlığına saldırıda bulunulmak: İnsanların mağdurun arkasından kötü konuşması, asılsız söylentilerin ortada dolaşması, gülünç durumlara düşürülmesi ve cinsel imalar yapılması vb.
- Yaşam kalitesine ve mesleki duruma saldırıda bulunmak: Mağdura hiçbir özel görev verilmemesi veya verilen işlerin geri alınması, anlamsız işler verilmesi, işin sürekli değiştirilmesi ve mali yük getirecek genel zararlara sebep olunması vb.
- Doğrudan sağlığa saldırıda bulunmak: Mağdurun fiziksel olarak ağır işler yapmaya zorlanması, fiziksel şiddet tehditleri yapılması, fiziksel zarar görmesi ve cinsel tacize uğraması vb.
Mobbing Türleri Nelerdir?
1-Yatay Mobbing: Aynı kıdemde bulunan kişiler arasında gerçekleştirilen davranışlar, bu kapsamda değerlendirilmektedir. Bu tür davranışlar, eşit şartlarda bulunan ve rekabet halindeki kişiler arasında olmaktadır.
2-Dikey Mobbing: Mobbing uygulayan kişi bireyin yöneticisi veya üst konumdaysa dikey mobbing söz konusudur. En sık rastlanan mobbing türü olarak bilinmektedir.
3-Dolaylı Mobbing: Astın üstüne yapmış olduğu mobbing türüdür. Bu türde çalışan konumunda olan kimseler yöneticilerinin verdikleri görevlere uymayarak veya verilen işleri kötü daha yetkili bir yöneticiye şikâyet ederek onu zor durumda bırakmaya çalışırlar. Çok sık rastlanılan bir mobbing türü değildir.
Mobbingin Birey Üzerindeki Etkileri Nelerdir?
İşyerinde mobbing sürecinde en büyük zararı gören bireydir. Mobbingin etkileri, birey üzerinde yavaş yavaş oluşan birikimli zararlar şeklinde ortaya çıkar. Mobbingin birey üzerindeki sosyal etkilerine baktığımızda, öncelikle sosyal imajının zedelendiği gözlenir. İş yerinde dışlanmış ve mesleki kimliğini yitirmiş birey, zamanla sosyal çevresindeki ve aile çevresindeki yerini de yitirmektedir. Kişi, olan bitenlerle ilgili kendi kendine bir açıklama getiremeyebilir ve kendini suçlayabilir. İşte bu dönemde, sağlığıyla ilgili olumsuzlukları da gözle görülür hale gelmektedir. Mobbingin yaşam kalitesine yönelik etkileri, kişinin hem dünyaya hem de kendine karşı olan güven bağının yok olmasıdır. Bu güven bağının zedelenmesi; yalnızca iş hayatı değil, bununla beraber aile hayatı, sosyal çevre, kişiler arası iletişim gibi birçok noktada işleri zorlaştırmaktadır. Korkmaya, utanmaya ve çekinmeye başlarız.
Mobbing uygulamalarına maruz kalan bireylerde; uykusuzluk, iştahsızlık, depresyon, sıkıntı, endişe, halsizlik, ağlama krizleri, unutkanlık, alınganlık, ani öfkelenme, suskunluk, yaşama arzusunun kaybı, daha önce sevdiği şeylerden doyum almama gibi bir takım davranış ve düşünce değişiklikleri gözlenebilir. Hatta şiddet ve tacizin çok yoğun yaşandığı durumlarda mobbing mağdurunda intihar düşünceleri bile ortaya çıkabilmektedir.
Sonuç olarak; mobbing uygulamalarına maruz kalanlar, içinde bulundukları durumun bir iş yeri sendromu olduğunu, çaresiz olmadıklarını ve yaşadıkları psikolojik şiddet ve taciz ile ilgili kendilerini suçlamanın birer çözüm olmayacağını bilmelidirler. Bu süreçte psikolojik destek almak; stres yönetimine katkı sağlayacağı gibi kişiliğinin güçlü yönlerini fark etmeye ve sağlıklı sınırlar oluşturmaya yardımcı olacaktır. Mobbing uygulamalarına karşı alınacak önlemler ve iyileştirme çalışmalarında; çalışanların ve işverenlerin konuyla ilgili eğitimi göz ardı edilmemelidir.
Mobbing Nasıl İspatlanır?
Yargıtay’ın eski tarihli kararlarında mağdur işçinin mobbing iddiası mobbingin varlığı için yeterli görülmemiş ve mobbing ispat yükümlülüğü işçiye ait görülmüştür. Ancak yeni tarihli kararlarına göre gerçekçi biçimde ortaya konan mobbing iddiası yeterli olup, iş veren çalışanına mobbing uygulanmadığını ispat etmelidir.
“Mobbingin varlığı için kişilik haklarının ağır şekilde ihlaline gerek olmadığı, kişilik haklarına yönelik haksızlığın yeterli olduğu, ayrıca mobbing iddialarında şüpheden uzak kesin deliller aranmayacağı; davacı işçinin, kendisine işyerinde mobbing uygulandığına dair kuşku uyandıracak olguların ileri sürmesinin yeterli olduğu, işyerinde mobbing gerçekleşmediğini ispat külfetinin davalıya düştüğü; tanık beyanları, sağlık raporları, bilirkişi raporu, kamera kayıtları ve diğer tüm deliller değerlendirildiğinde mobbing iddiasının yeterli delillerle ispat edildiği gözetilmeden yazılı şekilde karar verilmesi hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.” denilmiştir.
Mobbinge Maruz Kalanlar Nereye Başvurabilir?
Mobbing’e maruz kalanlar; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına, Anayasa Mahkemesi, CİMER, Alo 170, Kamu Görevlileri Etik Kurulu, Kamu Denetçiliği Kurumu, Türkiye İnsan Hakları Kurumu ve İl, İlçe İnsan Hakları Kurullarına başvuru yapabilirler.
Kaynakça
Karcıoğlu, F, Çelik, Ü. (2012). Mobbing (Yıldırma) Ve Örgütsel Bağlılığa Etkisi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 26(1), 59-75. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniiibd/issue/2704/35552
Kırel A. Ç. (2007). Örgütlerde Mobbing Yönetiminde Destekleyici ve Risk Azaltıcı Öneriler. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 317-334.
Atman, Ü. (2012). İşyerinde Psikolojik Terör: Mobbing. Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 3(1), 157-174. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/spkd/issue/29278/313462
Bulut, S., Göktürk, G. (2012). Mobbing: İşyerinde Psikolojik Taciz. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(1), 53-70. DOI: 10.11616/AbantSbe.285
Mobbing nedir? Nasıl ispatlanır? Mobbing’e uğrayan çalışanın yasal hakları ne? (2021, 27 Şubat). Erişim adresi https://sgm.gr/bBvJB
