Toplumsal etkileşim ve iletişimde problemlere neden olan nörogelişimsel bozukluktur. Yaygın Gelişimsel Bozukluk (YGB) yelpaze terimi altında olup, üzerinde en çok çalışılan gelişimsel bozukluktur. Sosyal etkileşim ve iletişimde yetersizlikler ile sınırlı ilgiler ve yinelenen davranışlar temel özellikleri olarak kabul edilir.
Toplumsal etkileşimde ve iletişimde yetersizlikler ile davranış, ilgi ve etkinliklerde sınırlı, basmakalıp ve yineleyici örüntülerle ve toplumsal etkileşim, toplumsal iletişimde kullanılan dil ya da sembolik/imgesel oyun becerilerinin en az birinde 3 yaşından önce gecikmelerin ya da olağan dışı bir işlevselliğin olması ile karakterize gelişimsel bir bozukluktur. Giderek görülme sıklığı artmaktadır, kız ve erkekte; 1/5 görülür.
Otizmin Belirtileri
- Göz teması kurmama, kısa süreli kurma
- İsmi ile seslenildiği zaman bakmama
- Jest ve mimiklerin uygunsuz kullanma
- Kendi halinde, kendi dünyasında görünme
- Yaşıtlarına ilgisizlik, uygun akran ilişkisi geliştirememe
- İnsanların yüzlerinden ziyade nesneler ve ayrıntılar ile ilgili görünme
- Duygusal karşılık verememe
- Taklit veya ¨mış gibi yapma¨ şeklindeki oyunları oynamakta zorlanma
- Duygularını ve ilgilerini kendiliğinden paylaşmama
Sınırlı ve Yineleyici Davranış Örüntüleri ve İlgiler:
- Basmakalıp davranışlar (sallanma, kollarını çırpma gibi)
- Dönen cisimlere aşırı ilgi
- Oyuncaklar ile amaç dışı oynama,
- Tekrarlayıcı, kendine özgü, tekdüze konuşma
- Aynıcılıkta ısrarcılık
- Kısıtlı ve olağan dışı ilgi alanları
- Törensel davranışlar
- Bazı duyulara (koklama, işitme, dokunma gibi) aşırı duyarlılık veya duyarsızlık
Otizm Çeşitleri
Rett Bozukluğu: Çok seyrek olarak ortaya çıkan, YGB’nin daha ağır olan türüdür. Genetik nedenlere bağlı olarak ortaya çıkar. Bazı davranışlara ilişkin ortak özellikleri nedeniyle YGB içinde yer alan bu sendrom, genellikle kızlarda görülür. Sendrom, 6-12. aylarda normal gelişim sonrasında, var olan motor ve iletişim becerilerinde ani kayıplar olması ile tanımlanır. Rett senderomu genellikle zihinsel engel ile birlikte ortaya çıkar.
Çocukluk Dezintegratif Bozukluğu (ÇDB): İletişim, sosyal etkileşim, ilgiler ve etkinliklerdeki sınırlılıklar açısından otizme benzeyen, 2 yıl normal gelişimden sonra ortaya çıkan bir YGB’dir. 2 yaştan sonra, önceden kazanılmış tuvalet kontrolü, uyumsal davranışlar, motor ve iletişim becerileri ile oyun becerileri kaybolur. Otizmde temel yetersizlik sosyal etkileşim alanında iken ÇDB’de iletişim alanındadır. ÇDB, çocuğun gelişimini otizmden daha ağır düzeyde etkiler.
Asperger Bozukluğu: Otizmden daha geç yaşta, genellikle 3-5 yaştan sonra ortaya çıkar. Sosyal özellikler ve sınırlı ilgiler açısından otizme benzer; ancak aspergerli bireylerde konuşmada gecikme gözlenmez; iletişim, öz bakım ve zihinsel becerilerde de yetersizlik yoktur. Bazı bireylerin çok geniş sözcük dağarcıkları vardır ve ilgilendikleri bir konuda çok uzun zaman konuşabilirler. Ancak, sözel olmayan iletişim becerilerinde yetersizlik görülür, sözel olmayan mesajları anlama ve kullanmada güçlük çekerler. Birçok uzman ve anne baba, daha az etiketleyici olduğunu düşünerek, asperger terimini otizm yerine kullanmayı tercih eder.
Atipik Otizm: YGB altında yer alan bozuklukların bazı ölçütlerini karşılayan ama herhangi birinin tüm ölçütlerini karşılayamayan çocuklara tanı koymak amacıyla kullanılan bir terimdir. Atipik otizm için net ve açık ölçütler yoktur. Ancak Asperger sendromu ve atipik otizm tanısı konan çocukların güçlükleri benzerdir. Her iki grubun güçlükleri otizmli çocuklardan daha hafif düzeydedir.
Otizm Spektrum Bozukluğunun Sebebi Nedir?
Günümüzde otizm spektrum bozukluğunun tam olarak sebepleri bilinmemektedir. Ancak birçok faktörün, özellikle genetik faktörlerin rol aldığı bir beyin hastalığı olduğu kabul edilmektedir. Otizm, ebeveyn tutumlarıyla veya ailenin sosyo-ekonomik durumuyla ilişkili değildir.
Otizmli Bireyler Nasıl Eğitim Almalılar?
Tıbbi tanı ve tedavinin yanı sıra özel eğitimden yararlanmak çok önemlidir. Özel eğitim, otizm tanısı almış çocuklar için yaşamsal değere sahiptir. Bu tanıyı alan çocukların özel eğitim ihtiyacı “uyanık oldukları” tüm zamanı kapsar. Yoğun ve bireye göre planlanmış özel eğitim programı sayesinde sosyal uyum becerileri, sözel iletişim becerileri, akademik becerileri gelişebilir.
Okul öncesi dönemde destek eğitimi veren rehabilitasyon merkezlerinden yararlanmanın yanı sıra ailenin de eğitim sürecine katılması gerekmektedir. Destek eğitim süreleri ve nitelikleri maalesef sınırlı olmaktadır. Ailenin özel eğitim uygulamaları konusunda geliştirilmesi şarttır. Anne-babanın bu sürece izleyici şeklinde değil; etkin katılımı gerekmektedir.
Otizm Tanısı Nasıl Konur?
Tanı uzmanlar tarafından; çocuğun gözlenmesi, gelişim testleri yapılması ve anne-babalara çocuğun gelişimi hakkında sorular sorulmasıyla konur. Otizmin tanısı 12 aylıktan itibaren konabilir. Erken yaşta tanı konması, bir an önce eğitimin başlaması açısından önemlidir. Ülkemizde otizm tanısı koyabilecek uzmanlar ruh hastalıkları uzmanları ve nörologlarıdır.
Çocuk Ruh Hastalıkları Uzmanı:
Çocuk ruh hastalıkları uzmanı, çocuk ruh sağlığını değerlendiren, tanılayan ve tedavi eden doktordur. Çocuğunuzu gözler, sizinle görüşme yapar, tanı ölçütlerine göre çocuğunuzu değerlendirir, tıbbi muayenesini yapar ve tanısını koyar. Gerekirse tıbbi tetkik ve ilaç tedavisi önerir. İlaç, eğitime destek olması ve istenmeyen hareketleri kontrol altına alması amacıyla verilir. Otizmin ilaçla tedavisi henüz mümkün değildir.
Değişiklikleri takip edebilmesi ve gerekli düzenlemeleri yapabilmesi için çocuğunuzu düzenli aralıklarla (yılda bir ya da iki kez) çocuk ruh hastalıkları uzmanına götürmelisiniz.
Çocuk Nörologu:
Çocuk nörologu çocuklardaki beyin ve sinir sistemi sorunlarının uzmanıdır. Çocuk nörologu da otizme ilişkin değerlendirme yapabilir. Ayrıca, çocuğunuzda otizmle ilişkili olabilecek bazı hastalıkların (sara nöbetleri gibi) olduğu ya da otizm dışında başka sorunların varlığı düşünülürse, çocuk nörologu tarafından bazı tıbbi tetkikler (MR, BT, EEG vb.) ve tedaviler de yapılabilir. Ancak, bütün otizmli çocukların yalnızca dörtte birinde bu tür sorunlar görülür. Dolayısıyla, doktor tarafından mutlaka ihtiyaç olduğu söylenmediğinde, bu tetkiklerle kendinizi ve çocuğunuzu maddi, manevi olarak yıpratmayınız.
