Sağlıklı beslenme hareketi günümüzde oldukça popüler hale gelmiş durumda. (Temiz yeme hareketi olarak da bilinir.) Özellikle restoranlardaki sağlıklı yiyecek çeşitlerinin artışı, televizyondaki sağlıklı beslenme programlarının fazlalaşması ve tabi ki sosyal medyadaki sağlıklı beslenme hesapları ve influencerlarla (sosyal medya ünlüleri) birlikte değişen beden algısı sağlıklı beslenme hareketi üzerinde oldukça büyük etki oluşturmaktadır. Bu sayede pek çoğumuz beslenme ile ilgili yeni bilgiler edindik, yeni tarifler keşfettik ve oldukça bilinçlendik. Peki bu sağlıklı beslenme hareketi bir noktadan sonra patolojiye dönebilir mi?
Sağlıklı beslenmek tabi ki bir patoloji değildir; ancak bu durum bireyin tek odak noktası olmaya başladıysa, işlevselliğini bozmaya ya da hayatını kısıtlamaya başladığında patoloji haline gelebilir.
Ortoreksiya Nervoza Nedir?
Ortoreksiya nervoza 1996 yılında Amerikalı Doktor Steve Bratman tarafından tanımlanmış aşırı sağlıklı beslenme odaklı bir yeme bozukluğudur. Kökeni Yunancadır. Orto, doğru; Orexis ise iştah anlamına gelen sağlıklı beslenme takıntısıdır. Bireyler başlarda saf ve sağlıklı beslenmeyi önemserken bir zaman sonra obsesif şekilde kalori hesaplamaya, besin içeriklerini araştırmaya başlayabilir ve bu durum patolojiye dönebilir.
Ortoreksiya nervozada amaç kilo vermek değildir. Asıl amaç sağlıklı besinler, kaliteli içerikler tüketmektir. Bireyler kendilerine uygun diyet biçimi oluştururlar, bu diyete uymadıklarında utanç, suçluluk gibi duygular hissederler ve daha katı, kısıtlayıcı diyetlere yönelirler. Bireyler çoğunlukla aynı tür besinleri tükettikleri için vücutlarında bazı vitaminlerde eksiklikler oluşabilir. Bu takıntı bireylerin hem psikolojik hem de sosyal yaşamını zorlaştırmaya başlayabilir. Bireyler her gittiği yerde kendine uygun yiyecek bulmaya, kalori hesabı yapmaya odaklanır, paketli gıdaların içeriklerini dikkatlice inceler ve tüketmekten vazgeçerler; saf gıda tüketmek için çabalarlar, besinleri çiğ tüketmeyi tercih ederler, yemekleri planlamakta ve hazırlamakta zorlanırlar ve istemeden de olsa kilo kaybı yaşayabilirler. Buna ek olarak sağlıklı beslenme takıntısı aynı zamanda bireylerde stres ve kaygı oluşturmaktadır, bu da bireylerin hayatını daha da zorlaştırmaktadır.
Son yıllarda ortoreksiyanın görülme sıklığı oldukça artmıştır. Sosyal mecralardaki diyet popülerliğinin, güzelliğin zayıflıkla var olduğu algısının ve ürün içerikleriyle ilgili yapılan araştırma ve haberlerin bunun nedenlerinden olduğu söylenebilir.
Ortoreksiya Nervoza Neden Oluşur?
Ortoreksiya nervozanın neden oluştuğuyla alakalı çalışmalar yapılmaya devam etmektedir. Sosyal çevre, aile yaşantısı, atlatılan rahatsızlıklar ve bazı yiyeceklere karşı olumsuz düşünceler ortoreksiyanın oluşmasına sebep olan nedenlerdendir. Bazı patolojik rahatsızlıkların varlığı da ortoreksiyanın oluşumu için zemin hazırlamaktadır. Vegan diyetlerin popüler olması, çiğ ve sıvı bazlı beslenme ve sosyal medyadaki sağlıklı beslenme modası da ortorektik eğilimi artırmaktadır.
Ortoreksiya Nervoza Kimlerde Daha Çok Görülür?
Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), anksiyete, depresyon gibi kaygı bozukluklarına sahip bireyler ortorektik eğilime sahip olabilirler. Bu sebeple kaygı bozukluğu ya da OKB’ye sahip bireylerde ortoreksiyanın görülme olasılığı fazladır. Ek olarak mükemmeliyetçi ve aşırı kontrolcü olmak da ortoreksiya oluşumu için bir diğer risk faktörüdür.
Aşırı sağlıklı beslenme hareketi oldukça yeni olduğu için ortoreksiya nervoza ile ilgili yapılan araştırmalar oldukça sınırlıdır. Fakat klinik gözleme göre ortoreksiya nervoza kadınlarda ve sosyo ekonomik düzeyi ortalama ve ortalamanın üzerinde olan kişilerde daha çok görüldüğü söylenebilir. Sosyal medya ile değişen güzellik ve beden algısı kadınlarda daha sık görülmesini destekler niteliktedir. Ek olarak bazı araştırmalara göre diyetisyen, fizyoterapist, hemşire gibi sağlık çalışanlarının; dansçı, müzisyen gibi performans sanatçılarının; atletizm sporcularının ve beden eğitimi, tıp fakültesi ve beslenme ve diyetetik gibi bölümlerdeki üniversite öğrencilerinin ortorektik eğilim açısından riskli oldukları saptanmıştır.
Ortoreksiya Nervoza Belirtileri Nelerdir?
- Günün büyük bir bölümünde yiyecekler hakkında düşünme
- Yemek hazırlama ve planlama ile ilgili uzun saatler düşünme
- Saf besinler ile ilgili yoğun düşünme
- Sağlığı etkileyen katı diyetler uygulama
- Dışarıda yemek yeme durumunda kaygı ve huzursuz hissetme
- Paketli gıdaların, diğer tüm besinlerin içeriklerini takıntılı şekilde araştırma
- Sağlıklı beslenemeyeceğini düşündüğü için sosyalleşmeden kaçınma
- Bazı yiyeceklerin sağlıksız olduğu düşüncesiyle o yiyeceklerden aşırı kaçınma
- Sağlıksız ya da saf olmayan besinlerin tüketimi sonrası suçluluk hissi
- Sağlıksız olduğuna inandığı besinlerden kaçınma ve hayvansal gıda, koruyucu madde ve yağ içeren ürünleri reddetme
Ortoreksiya Nervoza Tedavisi Nasıl Olur?
Ortoreksiya nervoza da tıpkı diğer yeme bozuklukları gibi ciddiye alınması gereken bir patolojidir, ciddiye alınmaz ise sonuçları ağır olabilir. Ortoreksiya nervoza psikolojk bir bozukluk olmasının yanında fiziksel bozukluklara da sebep olabilir. Bu sebeple teşhis oldukça önemlidir. Bir diyetisyen ve psikolog iş birliği ile tedavi edilebilir. Seanslarda, bilişsel davranışçı terapi ekolü kullanılarak bireyin aşırı sağlıklı beslenme ile ilgili bilişlerini fark etmesi sağlanabilir ve çarpık bilişleri yeniden yapılandırarak daha işlevsel bilişler oluşturulabilir. Aşırı kilo kaybı ve yetersiz besin alımı durumlarında beslenme düzeninin yeniden yapılandırılması için uzman bir ekip kontrolü altında yatılı tedavi edilmesi gerekebilir.
Kaynakça
Bratman S, Knight D. Health food junkies: overcoming the obsession with healthful eating. New York: Broadway Books; 2000
Erol, Ö. (2018). İnönü Üniversitesi tıp fakültesi öğrencilerinin ortoreksiya nervoza belirtilerinin ve yeme tutumlarının saptanması (Master’s thesis, İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü).
Şengül, R., & Hocaoğlu, Ç. (2019). OrtoreksiyaNervoza nedir? Tanı ve tedavi yaklaşımları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 14(2), 101-104.
