Mükemmeliyetçilik, gündelik yaşamda sıklıkla kullanılan bir terimdir. İnsanlar genellikle mükemmeliyetçiliği, yapılan her işte hedeflere ulaşmak için en iyi performansı göstermeye çabalamak olarak tanımlarlar.
Mükemmeliyetçilik hayatın her alanında bulunabildiği gibi hayatın sadece bir alanında da (sadece iş hayatında vb.) bulunabilir. Mükemmeliyetçiliğin; iş, okul, sosyal ilişkiler, kişisel görünüm, temizlik gibi hayatın her alanına etki etmesi yaygın olarak görülmektedir. Mükemmeliyetçilik ile sağlıklı bir başarı gayreti arasındaki farkı net bir şekilde çizmek bizim için çok önemlidir. Kişiyi zorlayacak hedefler koymak ve bunlara ulaşmak için çabalamak olumlu bir şekilde de yapılabilir. Böylece başarı ve tatmin duygusu beslenir ve çok az olumsuz etkisi olur.
Mükemmeliyetçilik Türleri Nelerdir?
Bunun aksine şu an anlatacağımız sağlıksız veya uyumsuz mükemmeliyetçiliğin üç boyutu vardır. Bunlar “kendine yönelik” mükemmeliyetçilik, “başkalarına yönelik” mükemmeliyetçilik ve “sosyal olarak algılanan” mükemmeliyetçilik olarak adlandırılmaktadır.
Kendine yönelik mükemmeliyetçilik kişinin kendisine yüksek standartlar koymasını, başkalarına yönelik mükemmeliyetçilik ise diğer insanlardan yüksek standartlar beklememizi ifade eder. Sosyal olarak algılanan mükemmeliyetçilikte ise diğer insanların kişiye yönelik karşılanması güç beklentiler içerisinde olduğuna dair abartılı bir inanç söz konusudur. Kişi, onay alabilmesi için bu yüksek standartları karşılaması gerektiğine inanır. Sağlıksız mükemmeliyetçilik, mükemmeliyetçi çabayı ve mükemmeliyetçi kaygıları içerir. Mükemmeliyetçi çaba, kusursuzluğun peşinde koşmakla ve yüksek standartlar belirlemekle ilişkilidir. Mükemmeliyetçi kaygılar ise kişinin kendisini ve performansını yüksek standartlarına göre eleştirel olarak değerlendirmesini içermektedir. Bu durum, kişilerin kendisi ile ilgili görüşlerini belirli alanlarda ne kadar başarılı olup olmadığına dayandırmasına sebep olur.
Mükemmeliyetçilik Hastalık mıdır?
Aşırı mükemmeliyetçilik kendi başına bir hastalık olarak kabul edilmese de zararlı olabilecek bir kişilik özelliğidir. Ayrıca mükemmeliyetçilik; depresyon, kaygı bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluk (OKB), obsesif kompulsif kişilik bozukluğu (OKKB) ve yeme bozuklukları gibi zorlayıcı düşünce ve davranışlara dayalı birçok ruhsal sağlık sorununda ortak bir faktördür. Ayrıca yapılan çalışmalar, mükemmeliyetçiliğin bazı yönlerinin uykuya dalmakta güçlük ve uyku kalitesinde azalmaya sebep olabileceğini göstermiştir. 2018 yılında yapılan bir araştırmada mükemmeliyetçi kişilerin uykusuzluk yaşama olasılığının önemli ölçüde daha yüksek olduğu bulunmuştur.
Mükemmeliyetçi Kişilik Nedir?
Tek bir mükemmeliyetçi kişilik tipinden bahsetmek mümkün olmasa da en sık gözlemlenen özellikler şunlardır:
Ulaşılamaz Hedefler Belirleme: Mükemmeliyetçi kişiliğe sahip kişiler, genellikle her zaman kendileri için aşırı yüksek performans standartları belirler ve kusursuzluk için çabalar. Bu, negatif bir kısır döngü yaratır. Mükemmeliyetçi bir kişi, inanılmaz derecede yüksek kişisel standartlarını karşılamakta başarısız olduğunda, özgüvenleri ve kendilerine verdikleri değer düşebilir.
Eleştirel Yaklaşım: Mükemmeliyetçilik, kişinin hem kendisine hem de çevresine karşı aşırı eleştirel yaklaşımı ile bağlantılıdır. Mükemmeliyetçi kişiler genellikle küçük hatalar için kendilerini acımasızca eleştirirler ve/veya diğer insanlardan çok fazla şey beklerler. Mükemmeliyetçi kişiler genellikle hatalara ve kusurlara yoğunlaşırlar.
Saplantılı Düşünme ve Güvence Arama : Birçok mükemmeliyetçi, sürekli olarak geçmişteki başarısızlıklarını veya gelecekteki hedeflerini düşünür. Mükemmeliyetçi kişiler değerleri ve yetenekleri hakkında; çalışma arkadaşlarından, akıl hocalarından, işverenlerinden güvence ve geribildirim almak isteyebilirler. Bazı mükemmeliyetçiler ise olumsuz geri bildirim almaktan o kadar korkarlar ki, ne pahasına olursa olsun bundan kaçınırlar.
Sorumlulukları Devretmede Zorluk: Mükemmeliyetçi kişilerde her şeyi doğru bir şekilde yapma dürtüsü çok güçlüdür. Bu sebeple tüm sorumluluğu ve kontrolü kendi üzerlerine alıp bu süreçte kendilerini daha da zorlamaları yaygın olarak gözlemlenir.
Eyleme Yönelik Kuşku: Birine verilen görevin, o kişi tarafından yeterince iyi yapılmadığına yönelik abartılmış hisleri içermektedir. Bu kuşkunun kişinin kendi eylemlerine yönelik olması da mümkündür. Mükemmeliyetçi kişi, bir görevi tamamlarken çok sık kontrol etme ya da eylemi tekrarlama ihtiyacı içerisindedir
Hata Yapma/Başarısızlık Korkusu: Mükemmeliyetçi kişiler genellikle hataları, başarısızlıkla eş tutarlar. Hedeflerine ulaşamamak onlar için kişisel değersizlik anlamına gelebilir. Hayatlarını hatalardan kaçınma etrafında şekillendiren mükemmeliyetçiler, öğrenme ve gelişme fırsatlarını kaçırırlar. Hatasız olmaya çalışanlar ise hayatı kaçırabilirler.
Mükemmeliyetçiliğin Nedenleri Nelerdir?
Ebeveynlik Tarzı: Mükemmeliyetçiliğe sebep olabilen güçlü nedenlerden biri ebeveynlik tarzıdır. Eleştirel, sert veya talepkâr ebeveynleri olan çocukların mükemmeliyetçi özellikler ve eğilimler geliştirmesi çok daha olasıdır. Bazen bu deneyimler, istismarcı veya ihmalkâr ebeveynlik tarzlarının, bazen de yüksek beklentileri olan iyi niyetli ebeveynlerin sonucu olabilir.
Biyolojik Nedenler: Tek yumurta ikizleri ile yapılan çalışmalarda görüldüğü üzere kişilik özellikleri üzerinde hem çevrenin hem de genetiğin önemli etkileri bulunmaktadır. Genetiğin bir role sahip olması, onun değiştirilemeyeceği anlamına gelmemektedir. Bireyin mükemmeliyetçiliğinde biyolojik unsurlar rol oynamasına rağmen, bireyin düşünce ve davranışlarında değişim oluşturularak bir değişim meydana getirilebilir.
Onaylanmama Korkusu: Genellikle mükemmeliyetçi kişiler kusurlarını başkalarının görmesine izin verirlerse, artık kabul edilmeyeceklerinden korkarlar. Mükemmel olmaya çalışmak; kendilerini eleştiriden, reddedilmekten ve onaylanmamaktan korumaya çalışmanın bir yoludur.
Ya Hep ya Hiç Düşüncesi: Bu düşünce tarzı mükemmeliyetçiliğe neden olabilirken ayrıca mükemmeliyetçiliği sürdürücü de bir faktördür. Mükemmeliyetçi kişiler sıklıkla, yaptıkları herhangi bir şey mükemmel değilse onun değersiz olduklarına inanırlar. İş yerinde ufak bir hata yaptığında mükemmeliyetçi kişiler kendilerinin tamamen işe yaramaz olduğunu düşünebilir.
Eğer siz de kendinizde bu yazıda bahsettiğimiz sağlıksız mükemmeliyetçilik özelliklerine sahip olduğunuzu düşünüyorsanız ve bu durum hayat kalitenizi olumsuz bir şekilde etkiliyorsa alanında uzman bir psikoloğa danışarak psikolojik destek alabilirsiniz.
KAYNAKÇA
Antony, M. M. ve Swinson, R. P. (1998). When perfect isn’t good enough: strategies for coping with perfectionism. New Harbinger Publications, Inc., Oakland, CA.
Gäde, J. C., Schermelleh-Engel, K., & Klein, A. G. (2017). Disentangling the common variance of perfectionistic strivings and perfectionistic concerns: A bifactor model of perfectionism. Frontiers in psychology, 8, 160.
Hewitt, P. L. & Flett, G. L. (1991). Perfectionism in the self and social contexts: conceptualization, assessment, and association with psychopathology. Journl of Personality and Social Psychology. 60, 456-470.
Maloney, G. K., Egan, S. J., Kane, R. T., & Rees, C. S. (2014). An etiological model of perfectionism. PloS one, 9(5), e94757. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0094757
Rozental A. Beyond perfect? A case illustration of working with perfectionism using cognitive behavior therapy. J Clin Psychol. 2020;76(11):2041-2054. doi:10.1002/jclp.23039
Schmidt RE, Courvoisier DS, Cullati S, Kraehenmann R, der Linden MV. Too imperfect to fall asleep: Perfectionism, pre-sleep counterfactual processing, and insomnia. Front Psychol. 2018;9:1288. doi:10.3389/fpsyg.2018.01288)
Shafran, R., Egan, S., & Wade, T. (2021). Mükemmeliyetçilik. Kuraldışı Yayıncılık. 2021(5), 15- 21.
Stoeber, J., & Otto, K. (2006). Positive Conceptions of Perfectionism: Approaches, Evidence, Challenges. Personality and Social Psychology Review, 10(4), 295– 319. https://doi.org/10.1207/s15327957pspr1004_2
van der Kaap-Deeder J, Smets J, Boone L. The impeding role of self-critical perfectionism on therapeutic alliance during treatment and eating disorder symptoms at follow-up in patients with an eating disorder. Psychol Belg. 2016;56(2):101-110.
Yahghoubi H, Mohammadzadeh A. Comparison of perfectionism and related positive- negative dimension in people With high traits on obsessive compulsive and eating disorder characteristics. Iran J Psychiatry Behav Sci. 2015;9(3): 264
