İrade kelimesi Arapça kökenli olup sözlük anlamı istek ve dinlemedir. İrade, yalnızca insana mahsus olan seçme özgürlüğüdür. Bireyin bir davranışı yapma veya yapmama konusunda aldığı bütün kararlar ve seçimler iradenin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Başka bir deyişle, kendisiyle alakalı her alanda düşüncelerini ve davranışlarını ayarlayabilmesidir. İrade sadece insanlara özgüdür. İradeye sahip olan insanlar doğru ve yanlışı ayırt edebilmektedir.
Kişinin kendine yetebilmesi, bağımsız olabilmesi ve davranışlarını kontrol etmesi durumuna özgür irade denir. Psikolojide ise bahsettiğimiz bu irade gücü “öz denetim” olarak ifade edilmektedir.
Birey iradesi sayesinde kendi arzu ve dürtülerini denetleyebilir ayrıca davranış ve kararlarının sorumluluğunu alır.
İrade, ikiye ayrılmaktadır:
- Külli İrade: Evrende var olan bütün işleri sonsuz olarak dileyebilen ilahi iradedir. Bir yaratıcının iradesine bağlı şekilde ortaya çıkmaktadır. Örneğin, yeni doğan bir bebeğin hangi cinsiyette de doğacağı yaratıcının iradesine bağlıdır.
- Cüzi İrade: İnsana verilen seçme hakkının ve onun gücünün yetebileceği eylemleri ve olayları ifade eden özgür iradedir. Cüzi irade, insanın kendi davranışlarıyla kaderini belirlemesidir
İrade Neden Önemlidir?
Yüksek iradeye sahip olan bireylerin hayatlarında çok daha başarılı noktada oldukları bilinmektedir. Bu bireyler psikolojik problemlerle çok daha az karşılaşırlar. Diğer kişilere göre; sabırlı, uyumlu, özverili, detaylara dikkat eden, uzlaşmaya yatkın ve stresle baş etmede güçlü oldukları bilinmektedir.
Düşük irade sahibi insanlarda ise; şiddet, bağımlılığa yatkınlık, başarısızlık kaygısı, kontrolsüz harcama, risk alma davranışları, düzensiz beslenme, kaygılı ve dürtüsel davranma gibi problemler görülmektedir.
İradenin Gelişim Süreci
İradenin gelişim sürecinde ailenin hareketleri büyük önem taşımaktadır. Çocuklar yaşamın ilk evrelerinde çevrelerindeki bireyleri gözlemler ve davranışları rol model alırlar. Bu nedenle düşük iradeye sahip olan ailelerinin çocuklarında da düşük irade görülmektedir.
3-12 ay arası, bebeklerde motor hareketlerin geliştiği dönemlerdir. Bu dönemde bebekler; uzanma, tutma veya yakalama gibi motor hareketler sergilerler ve davranışlarını değiştirme becerilerini öğrenirler. Bu hareketler bebeklere davranışlarını devam ettirme ve sonlandırmayı öğretmekte; aynı zamanda eylem değişikliklerini keşfetmektedirler. 12-18 aya kadarki süreçte; verilen komutlara uyma, hedefe yönelik davranışlar, hareket duygu ve iletişimi kontrol etme görülür. 36. aydan sonra sebep sonuç ilişkisi, problem çözme, arzularını erteleme ve beklentiler gibi davranış yapıları görülmektedir. Özetle, okul öncesi döneme kadar iradenin gelişimi görülmektedir. Gelişimsel teoriye göre de iradenin temelleri ilk 6 yılda oluşmaktadır. Bu evrenin sağlıklı tamamlanması irade gelişimini olumlu yönde etkileyecektir.
İrade Nasıl Güçlendirilir?
- İrade okul öncesi döneminde gelişse de yaşamın her alanında geliştirilebilir. Bireyler geleceğe dair kararlar alırken daha iradeli davranmaya yatkın olurlar. Bireyin banka hesabı açarak 24 ay boyunca her ay düzenli şekilde belirli bir miktar para yatırmaya çalışması iradeyi geliştirmesi için iyi bir yöntem olabilir.
- Yapacağı işlerde kendisine belirli bir zaman vermesi ve o zamana kadar işlerini tamamlaması iyi bir egzersiz olabilir.
- Gelecekle ilgili hedefler belirleyip o zaman boyunca belirlediği hedefler doğrultusunda adımlar atması iradeyi geliştirmek için önemlidir.
- İnsanın yaşamı boyunca hedefleri olması ve bu hedefe bağlı kalması iradeyi güçlendirmektedir. Küçük hedeflerle yola çıkmak başarısız olma riskini azaltacaktır.
- Son olarak tüm bunları yaparken bireyin kendini gözlemlemesi ve iradenin güçlü olmadığı noktaların farkında olması gerekmektedir. Bunları fark ettikten sonra ise güçsüz yönleri üzerinde çalışmalıdır.
