Hipomani, genellikle nedensiz ve orantısız neşe, heyecan, gösteriş veya sinirlilik ile birlikte; huzursuzluk, aşırı konuşkanlık, artan dikkat dağınıklığı, uyku ihtiyacının azalması ve tek bir aktiviteye yoğun odaklanma gibi potansiyel ikincil özelliklerle kendini gösteren, spesifik belirti ve semptomların kişiden kişiye değiştiği bir duygu durum bozukluğu belirtisidir. Hipomani, maninin daha az şiddetli şeklidir ve her ikisi de genellikle bipolar bozukluğun bir parçasıdır. Tedaviler arasında psikoterapi, ilaç tedavisi ve kendi kendine bakım stratejileri yer alır.
Hipomaninin nasıl seyrettiği her insan için farklı olacaktır. Hissedebileceğiniz ve/veya yapabileceğiniz şeylere bazı örnekler:
- Yoğun bir temizlik çılgınlığına girmek ve evinizdeki her odanın tüm yüzeylerini temizlemek,
- İki gün hiç uyumamak ve ertesi günler yorgun hissetmemek,
- Bir veya birden fazla projeye başlamak ve bu projeler üzerinde 20 saat kesintisiz çalışmak,
- Eğitiminiz veya deneyiminiz olmasa bile, yapmak istediğiniz hiçbir şeyde başarısız olamayacağınızı hissetmek,
- Çok hızlı konuşurken konudan konuya hızla atlamak.
Hipomani Tanı Kriterleri Nelerdir?
Hipomaninin psikopatolojisi 19 yüzyılda Jules Falret (1878) ve çok kısa bir süre sonra Mendel (1881) tarafından çok ayrıntılı olarak tanımlanmış olmasına rağmen, işlevsel olarak tanımlamak neredeyse bir yüzyıl almıştır ve terim bugün hala bir değişim halindedir. Hastalık için asgari süre, kök kriterler ve semptomların sayısı, çok daha fazla sistematik araştırma gerektiren üç alandır. Teşhis için gereken minimum süre yıllar içinde önemli ölçüde değişmiştir. Ancak Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı 5. Baskı’sına (DSM-5) göre tanı kriterleri şu şekilde tanımlanabilir:
- En az dört gün ve gün boyu süren, anormal bir şekilde yükselmiş ve patlayıcı duygudurum veya irritabilite ve anormal, dirençli bir şekilde amaca yönelik aktivite ve hareketlilikte artışın görüldüğü bir dönem
- Duygudurum bozukluğunun görüldüğü bu dönem süresince aşağıdakilerden en az üç tanesinin bulunması;
- Anormal artmış öz güven veya büyüklenmecilik
- Uyku ihtiyacında azalma
- Her zamankinden daha çok konuşma veya baskılı konuşma
- Fikir uçuşmaları veya düşüncelerin birbirleri ile yarıştığına yönelik öznel bir yaşantı hissi
- Bildirilen veya gözlenebilen dikkat dağınıklığı veya kolay çelinebilirlik
- Hedefe yönelik aktivitelerde artış (iş, okul, sosyal veya cinsel hayatta) veya psikomotor ajitasyon
- Yüksek riskli kötü sonuçları olabilecek aktiviteler içine girme. Örneğin; kontrolsüz harcamalar, seçimsiz cinsel ilişkilere girme ya da mantıklı olmayan iş yatırımları yapmak
- Bu dönem hastanın işlevselliğinde belirtilerin olmadığı döneme göre değişime yol açmıştır.
- Duygudurumda görülen değişim, diğer kişiler tarafından da fark edilir.
- Bu dönem kişinin meslek ve sosyal işlevselliğinde belirgin bir bozulmaya yol açacak kadar ciddi değildir.
- Bozukluk kötüye kullanılabilen bir kimyasal madde, bir ilaç veya diğer bir tedavinin doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı değildir.
DSM-5’de yapılan önemli değişikliklerden bir tanesi de hastaların antidepresan kullandıkları tedavi sürecindeyken manik/hipomanik semptomların oluşması ve bu semptomların mevcut tedavinin fizyolojiyle ilgili etkilerinin ötesinde sendrom düzeyinde sürmesi durumunda manik/hipomanik epizod tanısı için yeterli kabul edilmesidir.
Hipomaniye Ne Sebep Olur?
Bilim insanları hipomaniye neyin neden olduğundan tam olarak emin değiller. Bununla birlikte, nedenleri kişiden kişiye farklılık gösterse de, hipomaninin ortaya çıkmasına neden olduğu düşünülen birkaç faktör şunlardır:
Bipolar hastalığı olan bir aile üyeniz varsa, mani geliştirme riskiniz artar. Aynı zamanda bir ilacın (bazı antidepresanlar gibi), alkolün veya eğlence amaçlı ilaçların yan etkisi olarak; boşanma, ev taşıma veya sevilen birinin ölümü gibi hayatınızda önemli bir değişiklik durumunda; travma veya istismar gibi zor yaşam durumları veya barınma, para veya yalnızlık sorunları yaşadığınızda hipomani görülebilir. Ek olarak siklotimi, mevsimsel duygulanım bozukluğu, doğum sonrası psikoz, şizoaffektif bozukluk veya beyin hasarı, beyin tümörleri, felç, demans, lupus veya ensefalit gibi diğer fiziksel veya nörolojik durumlar dahil olmak üzere zihinsel sağlık sorunlarının bir belirtisi olarak da karşımıza çıkabilir. Hipomani görüldükten sonra zaman zaman tekrarlayabilir ve bu dönemlerde bazı tetikleyiciler bulunabilir.
Her kişinin farklı olmakla birlikte bazı yaygın tetikleyiciler şunları içerir:
- Oldukça uyarıcı bir durum veya ortam (Örneğin: Çok fazla gürültü, parlak ışıklar, büyük kalabalıklar.),
- Önemli bir yaşam değişikliği (Örneğin: boşanma, evlilik, iş kaybı.),
- Uyku eksikliği,
- Eğlence amaçlı uyuşturucular veya alkol gibi madde kullanımı.
Hipomanik dönemin ne zaman başlayabileceğini bilmek için tetikleyicilerinizin bir listesini geliştirmek önemlidir. Hipomani; aktivite seviyenizde, ruh halinizde veya davranışınızda ciddi değişikliklere neden olmadığından, tetikleyicilerinizi belirlemenize yardımcı olması için güvendiğiniz ve yakın temasta olduğunuz aile bireyi veya yakın arkadaşlarınıza sormanız faydalı olabilir. Halinizdeki orantısız ya da nedensiz değişiklikleri sizden daha kolay fark edebilirler. Tetikleyici listenizi yakın, güvenilir arkadaşlarınızla paylaşmak da etkilidir. Böylece ne zaman yardıma ihtiyacınız olabileceğini anlayabilirler.
Hipomanik Bir Dönemden Sonra Neler Olur?
Davranışınızdan dolayı mutlu, utanmış veya üstlenmeyi kabul ettiğiniz tüm faaliyetlerden bunalmış hissedebilirsiniz. Hipomani nöbetiniz sırasında ne olduğuna dair yalnızca birkaç veya net olmayan anınız olabilir. Çok yorgun olabilirsiniz ve uykuya olan ihtiyacınız artar. Depresyon belirtileriniz şiddetlenebilir (eğer hipomaniniz bipolar bozukluğun bir parçasıysa).
Hipomaninin Değerlendirilmesi Nasıl Olur?
Hayatınız hakkında heyecanlı olmak ve iyi bir ruh halinde olmak genellikle iyi bir şey olarak düşünülür. Normalde çoğu zaman böyleyseniz güzel olabilir. Ancak bu durum hipomaniyi teşhis etmeyi biraz zorlaştırabilir. Hipomani teşhisinin anahtarı, yükselen ruh halinizin, davranışınızın veya aktivite seviyenizin en az dört gün sürmesi (bütün gün veya günün çoğu) ve normalin ötesinde, başkaları tarafından fark edilebilir seviyeye yükselmesidir.
Genel popülasyonda duygudurum değişikliklerinden habersiz depresif hastalarda hipomaniyi değerlendirmek de çok zordur. Depresif belirtiler yaşayanlardan farklı olarak, hipomani belirtileri gösteren bireyler nadiren enerji, aktivite ve uyku davranışlarındaki değişimlerden şikayet eder veya bundan muzdariptirler. Bu kişiler bu değişimleri olumlu olarak deneyimleme eğilimindedir. Bu tür değişikliklerin ilk önce aile ve arkadaşlar tarafından fark edilmesinin daha olası olduğu iyi bilinmektedir. Bu nedenle, bireyin yakın çevresinden alınan tamamlayıcı bilgilerin varlığı önemlidir.
Tedavi Süreci Nasıldır? Hipomani ile Başa Çıkma Önerileri Nelerdir?
Hipomani her zaman önlenemez. Bununla birlikte, semptomları daha iyi yönetmenin ve daha kötüye gitmesini önlemenin yolları öğrenebilir. Öncelikle tedavinin temeli psikofarmakolojidir. Psikofarmakoloji ile birlikte psikoterapi sırasında, hipomani semptomlarını ve tetikleyicilerini belirleyeceksiniz. Ayrıca hipomanik atakların etkileriyle başa çıkmanın veya bunları azaltmanın yollarını ele alacaksınız.
Önerilen eylemler şunları içerebilir:
- Her gece aynı saatte yatın ve düzenli bir şekilde uyuyun (altı ila dokuz saat).
- Kahve, çay, kola, şeker gibi uyarıcı tetikleyicilerden, gürültülü ve kalabalık ortamlardan kaçının.
- Haftanın çoğu günü 30 dakika egzersiz yapın. Günde iki kısa yürüyüş bile faydalı olabilir.
- Yasa dışı veya eğlence amaçlı uyuşturucu veya alkol kullanmayın.
- Yoga, meditasyon, sakinleştirici müzik dinlemek, aromaterapi gibi rahatlatacak aktiviteleri öğrenin.
- Tüm ilaçları paket etiketinde belirtilen veya talimat verilen şekilde alın. Bir ilacın yan etkileri veya yeni yan etkileri olduğunu düşünüyorsanız, hekiminizi arayın. Hekiminizle konuşmadan, reçeteli bir ilacı almayı asla bırakmayın veya dozunu değiştirmeyin. Aldığınız tüm takviyeleri, bitkisel ürünleri ve vitaminleri bildirdiğinizden emin olun.
Bunlara ek olarak, benzer tıbbi deneyimleri olan bir destek grubuna katılarak sorunlarını, başa çıkma yöntemlerini, yaşama ve kendinize daha iyi bakma stratejilerini paylaşan diğer insanlarla konuşmak yararlı olabilir. Yaklaşan bir hipomani dönemini tetikleyen olayların daha fazla farkında olmak için bir “ruh hali günlüğü” tutmak iyi olabilir. Güvendiğiniz, sık sık iletişim halinde olduğunuz kişilerden (ailenizden ve yakın arkadaşlarınızdan) ruh halinizde veya davranışlarınızda normalin ötesinde değişiklikler gördüklerinde size söylemelerini istemek de bir diğer yöntem olabilir.
Kaynakça
Amerikan Psikiyatri Birliği, (2013). Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci Baskı (DSM-5), Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı (Çev. Ed.: E Köroğlu). Hekimler Yayın Birliği: Ankara.
Angst, J., Gamma, A., Benazzi, F., Ajdacic, V., Eich, D. ve Rössler, W. (2003) . Toward a re- definition of subthreshold bipolarity: epidemiology and proposed criteria for bipolar-II, minor bipolar disorders and hypomania. Journal of Affective Disorders, 73, 133–146. Doi: 10.1016/s0165-0327(02)00322-1
Takeshima, M. (2017). Treating mixed mania/hypomania: a review and synthesis of the evidence. CNS Spectr, 22(2):177-185. Doi: 10.1017/S1092852916000845.
Stovall, J. (2022). Bipolar mania and hypomania in adults: Choosing pharmacotherapy. Erişim adresi: https://www.uptodate.com/contents/bipolar-mania-and-hypomania-in-adults-choosing-pharmacotherapy.
