Hayali arkadaşlar özellikle 3-4 yaş çocukluk döneminde sıkça görülmektedir. Okul döneminin başlaması ile hayali arkadaşlar da giderek azalıp kaybolmaktadır.
Yapılan araştırmalar, hayali bir arkadaşa sahip olmanın tamamen normal olduğunu gösteriyor. Bir araştırmada çocukların yaklaşık üçte ikisinin en az bir hayali arkadaşı olduğu görülmüştür. Hayali arkadaşları olan çocukların daha iyi bir dil gelişimine sahip oldukları saptanmıştır.
Araştırmalara göre hayali arkadaş, çocukların bilişsel gelişimini desteklemektedir. Erken çocukluk döneminde hayali arkadaşları olanların zihin teorisinin daha iyi geliştiği bilinmektedir (Taylor ve Carlson 1997). Hayali arkadaşları olan bu çocukların hayali arkadaşlarıyla oynadıkları oyun yoluyla diğer insanların zihinlerini anlamaya çalıştıkları düşünülmektedir.
Hayali arkadaş sosyal rolleri tanımak ve keşfetmek için bir ortam yaratmaktadır. Hayali arkadaşlar, çocukların dünyayı daha iyi anlamalarına, kontrol etmelerine ve korkularıyla başa çıkmalarına yardımcı olurlar. Hayali arkadaş, çocuk ve dış dünya arasında bir aracıdır. Dünyayı anlamasını sağlar, sosyal ve duygusal gelişimine katkı sağlar. Hayali arkadaş çocuğun sevdiği kişi ya da bir çizgi film karakteri olabilir ya da hayal dünyasında var olan bir kişi de olabilir. Kız ve erkek çocuklarında hayali arkadaşın olması herhangi bir cinsiyet farkı göstermemektedir. Yani her iki cinsiyette de hayali arkadaş oranı aynı derecede görülebilir. Bazı çocukların çok sevdiği oyuncakları hayali arkadaşı olurken bazı çocukların ise görünmeyen hayali arkadaşları vardır.
Çocuklar hayali arkadaşlarının annesi veya öğretmeni olabilir. Bu durum oyunda rolünü üstlendiği kişiler ile arasındaki var olan ilişkiler hakkında ipuçları verebilir.
Aile içinde yaşanan zor dönemlerde, anne baba ayrılığı, ailede yaşanan bir ölüm, taşınma, sağlık sorunları gibi etkileyen yaşam olaylarının ortaya çıktığı zaman dilimlerinde hayali arkadaşlar ile oynanan oyunların sıklığında artışlar gözlemlenebilir. Bu durumda çocuk, iç dünyasındaki yaşamış olduğu durumları oyunlar sayesinde dış dünyaya aktarmaktadır. Bu sebeple de zor dönemde yaşamış olduğu durumlar ile daha rahat baş edebilirler.
Aileler genellikle çocuklarının hayali arkadaşını endişe ile karşılamaktadır. Fakat hayali arkadaş çoçuğun sağlıklı gelişiminin bir parçasıdır. Çocuk dış dünyadan kopmadığı sürece endişelenecek bir şey yoktur.
Hayali arkadaşı olan çocukların yalnız, arkadaşı olmayan çocuklar olduğuna dair yanlış bir algı vardır. Sosyal çocukların da hayali arkadaşı olabilmektedir.
Yapılan araştırmalar, hayali bir arkadaşın yaratılmasının temel işlevinin, çocuğa ustalık ve yeterlilik içeren konularla başa çıkmasına yardımcı olması sonucuna varmaktadır. Dolayısıyla, bu araştırmalar, hayali arkadaşın çocuğa yetersizlik duygularının üstesinden gelmesine veya telafi etmesine psikolojik olarak yardımcı olabileceğini öne sürmektedirler.
Hayali Arkadaşın Faydaları Nelerdir?
- Çocuğun yaratıcılığını ve hayal dünyasını geliştirir.
- Dili kullanma becerileri ve kelime hazneleri gelişir.
- Karar verme, sorumluluk alma, sebep sonuç ilişkisini öğrenme gibi kazanımlarda çocuğa katkı sağlar.
- Duygularıyla baş edebilmesinde yardımcı olur.
- Çocuğun duygularını anlamak için anne ve babaya bir rehber niteliğindedir. Sıkıntıları
oyuna aktararak iyileşme yoluna gitmesi konusunda çocuğu destekler. - Çocukların farklı davranışları ve rolleri keşfetmeleri için güvenli yer olarak hizmet ederler.
- Hayali arkadaş çocuğa hayatındaki stres faktörleri ile baş etmeyi öğretir, iç dünyasını anlamayı sağlar, korkularını yenmesine yardım eder.
- İş birliğine yatkın olurlar.
- Bilişsel gelişimini destekler.
- Empati becerisi artar.
- Jest ve mimiklerini kullanma konusunda fayda sağlar.
- Problem çözme becerilerini geliştirebilir.
- Çocukların hayali arkadaşları ile kurdukları ilişkilerde duygu düzenleme ve sosyal beceri kazanımı sonrasında hayali ilişkileri kolayca sonlandırdığı bilinmektedir.
- Toplumsal beceriler için kendini hazırlar.
- Hayali oyunlar sırasında çocuklar kendini ve isteklerini veya istemediklerini ifade etme, hakkını koruma, rol yapabilme gibi becerilerini kullanarak geliştirirler.
- Kendini ifade edebilme becerisine katkı sağlar.
Anne Baba Neler Yapabilir?
- Çocuğunuz hayali arkadaşını yok saymayın. Annenin ve babanın hayali arkadaşı abartıya kaçmadan hoş karşılaması gerekmektedir.
- Çocuğun hayali arkadaşına saygı duymalısınız.
- Hayali arkadaşının yokluğuna inandırmaya çalışmayın. Dalga geçilmeyin ve yargılamayın.
- Hayali arkadaşın hangi durumlarda ortaya çıktığını gözlemleyin.
- Hayali arkadaş ile oyun oynama konusunda yasak getirilmemelidir.
- Çocuğun yaptığı her kötü davranışı için sorumluluğu hayali arkadaşına yüklemesine engel olunmalı. Kendi yaptığı şeyleri hayali arkadaşı yapmış gibi söylüyorsa, sorumluluk almasını sağlayarak gerçek ve hayal arasındaki farkı anlamasına yardımcı olunmalıdır. Anne ve baba bu durumda sakin ve dengeli yaklaşmalıdır. Çocuk için gerçek ile hayali olan arasındaki sınır zamanla belirginleşecektir.
- Çocuk, hayali arkadaşı ile ilgili bir şey anlattığında çok iyi dinlenmelidir. Hayali arkadaşını anlatarak çocuk kendi dünyası ve zorlandığı konular hakkında size bilgi veriyor olabilir. Örneğin, çocuğun hayali arkadaşı yüksekten korkuyorsa bu aslında çocuğun yükseklik korkusu olma olasılığını göstermektedir.
- Çocuğunuz söylemediği sürece hayali arkadaşı oyunlara dahil etmeyin.
- Çocuk ve hayali arkadaş arasında tekrar oynanan oyunlar iyi gözlemlenmelidir.
- Çocuğun tek arkadaşının hayali arkadaşı olmasına izin verilmemeli, çocuğun sosyal ortamlarda bulunması sağlanmalıdır.
Hayali arkadaş ne zaman bir sorundur?
- Çocuğun hayali arkadaşı 7 yaş sonrasında devam ediyorsa,
- Çocuğunuz yaşına ve gelişim düzeyine uygun sosyal davranışlar sergilemiyorsa,
- Travmatik bir deneyim sonrası ortaya çıkmışsa,
- Akranları ile sosyal iletişim kurmuyorsa,
- Hayali arkadaşı ile vakit geçirme durumu aşırılık göstermeye, rutin hayatını olumsuz etkilemeye başlamışsa,
- Çocuğun hayali arkadaşlarının sayısı gerçek arkadaşlarından fazlaysa,
- İlerleyen yaşında dahi onları gerçekten duyup gördüğünü söylüyorsa,
- Çocuk sadece hayali arkadaşıyla vakit geçiriyorsa, hiçbir arkadaşı yoksa, sosyallikten kaçınma davranışları sergiliyorsa,
- Başka çocuklarla iletişime girmekten kaçınıyorsa ve gerçek dünyada bir şeyler yapmak yerine hayali arkadaşını tercih ediyorsa bir uzman desteğine başvurmanızda fayda vardır.
Kaynakça
AKPAKIR, Z. (2021). Çocukluk Döneminde Hayali Arkadaşlıklar ve Hayali Arkadaşların Çocuğun Gelişimindeki Yeri. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 13(4), 820-830.
