Dissosyatif kişilik bozukluğu (DKB), erken çocukluk döneminde maruz kalınan ağır travma sonucunda oluştuğu düşünülen karmaşık bir psikolojik bozukluktur. Bu bozukluğa sahip olan bireylerde; bireyin kendisi ile düşünceleri, hatıraları, duyguları, hareketleri ve kimlik duygusu arasında zihinsel bir ayrışma gerçekleşmektedir. Literatüre göre, bu tür bir disosyatif ayrışmanın bir savunma mekanizması olduğu ve kişinin kendi bilinçli belleğini özümseyemeyecek kadar ağır bir travma sonucunda kendisini ayırması, izole etmesi sonucunda oluştuğu düşünülmektedir. Disosyatif (Dissosyatif) kişilik bozukluğu nadir görülen bir bozukluktur ve toplumun %0.01 ile %1’ini etkilemektedir. Ayrıca bu bozukluk erkeklere oranla kadınlarda daha fazla görülmekte ve her yaşta ortaya çıkabilmektedir.
Dissosyatif Kişilik Bozukluğunun Risk Faktörleri Nelerdir?
Yapılan araştırmalara göre, gelişimin devam ettiği erken çocukluk dönemlerinde maruz kalınan çevresel ve kişiler arası strese ve travmaya maruz kalan bireylerin disosyatif kişilik bozukluğuna sahip olma riski daha yüksektir. Ayrıca, maruz kalınan travmanın sadece fiziksel ve cinsel istismar olması bu bozukluğa yol açmamaktadir. Kalıcı ihmal veya duygusal istismarın da bu bozukluğun oluşumunda rol oynadığı düşünülmektedir. Bu bozukluk, yaşanan ağır ve travmatik olaylara karşı zihnin vermiş olduğu psikolojik bir tepki olarak görülmektedir. Disosiyatif bozukluklar geliştiren bireylerin %99 kadarı, çocukluğun hassas bir gelişim aşamasında (genellikle 6 yaşından önce) tekrarlayan, aşırı güç veren ve sıklıkla yaşamı tehdit eden rahatsızlıklar veya travmalarla ilgili kişisel bir geçmişe sahiptir.
Dissosyatif Kişilik Bozukluğunu Fark Etmek
Dissosiyatif kimlik bozukluğuna sahip bireylerin davranışları üzerinde, sürekli olarak güce sahip olan iki veya daha fazla farklı veya bölünmüş kimlik veya kişilik durumunun varlığı gözlemlenmektedir. Bu bozukluğa sahip bireylerde bulunan ve kişinin kendi kimliğini taşıyan bir “ana kimlik” bulunmakta ve bu ana kimliğe farklı karakterlere sahip olan “alter” kişilikler eşlik etmektedir. Bu bozukuğa sahip olan bireylerdeki “alter” kişilikler birbirlerinden çok farklı özelliklere sahip olabilmektedir. Bu özellikler farklı tutumlar, farklı kişilik özellikleri, farklı cinsiyet, ırk ve farklı ilgiler olarak değişebilmektedir. Her alterin kendi duruşu, jesti ve farklı konuşma biçimi olabilmektedir. Bazen alterler hayali insanlardır; bazen hayvanlardır. Her kişilik (alter) kendini gösterdiği bireylerin davranış ve düşüncelerini kontrol edebilmektedir. Kimlikten kimliğe geçiş yapmak saniyelerden dakikalara, hatta günlere kadar sürebilmektedir. Farklı kişilikler, bireyin yaşamın ikilemleriyle başa çıkmasına yardımcı olmada amaçlı oluşabilmektedir. Çevresel tetikleyiciler veya yaşam olayları, bir değişimden veya kişilikten diğerine ani bir geçişe neden olabilmektedir. Ayrıca bu durumda geniş kapsamlı ve sadece unutkanlık olarak açıklanamayacak boyutta olan önemli kişisel bilgileri hatırlayamama durumu ve ciddi boyutta bellek dalgalanmaları da görülmektedir.
Disosyatif kişilik bozukluğunun diğer semptomları ise;
- Anksiyete
- Sanrılar
- Depresyon
- Oryantasyon bozukluğu.
- Uyuşturucu veya alkolün kötüye kullanımı
- Hafıza kaybı
- İntihar düşünceleri veya kendine zarar verme
şeklinde olabilmektedir. Bu bozukluğa sahip olan bireylerin çoğu kendine zarar verme, kendine ve çevreye karşı şiddet gösterme eğilimine sahiptirler. Bazı disosyatif kişilik bozukluğu sahibi bireyler kendilerini bedenlerinde bir yolcu olarak tanımlamaktadırlar ve bu davranışları göstermekten başka bir seçenekleri olmadığını düşünmektedirler.
Dissosyatif Kişilik Bozukluğunun Tanı Kriteri
DSM-5, disosiyatif kimlik bozukluğunu teşhis etmek için aşağıdaki kriterleri sorgular:
- İki veya daha fazla farklı kimlik veya kişilik durumu mevcuttur ve her biri kendi görece kalıcı algılama, çevre ve benlik hakkında düşünme modeline sahiptir.
- Günlük olayların, önemli kişisel bilgilerin ve/veya travmatik olayların hatırlanmasında boşluklar olarak tanımlanan amnezi meydana gelmelidir.
- Kişi, bozukluk nedeniyle sıkıntılı olmalı ya da bozukluk nedeniyle bir ya da daha fazla ana yaşam alanında işlev görmekte güçlük çekmelidir.
- Rahatsızlık normal kültürel veya dini uygulamaların bir parçası değildir.
- Semptomlar, bir maddenin doğrudan fizyolojik etkilerine (alkol zehirlenmesi sırasında bayılma veya kaotik davranışlar gibi) veya genel bir tıbbi duruma (karmaşık kısmi nöbetler gibi) bağlı olamaz.
Dissosyatif Kişilik Bozukluğu Tedavi Süreci
DKB için bilinen bir “tedavi” bulunmamakla birlikte, psikoterapi de dahil olmak üzere DKB için tedavi ve destek mevcuttur. Doğru tedaviyi bulmak uzun zaman alabilir; ancak önemli faydaları olabilir. Bazı insanlar için tedavinin amacı, ayrı alterlerin tek bir kişilik durumuna entegrasyonu olabilir. Diğerleri için amaç, kişinin hedeflerini ve başa çıkmayı etkilemeden değişikliklerin uyumlu bir şekilde bir arada var olduğu bir “çözüm” durumuna ulaşmak veya geçişler üzerinde daha iyi kontrole sahip olmaktır.
Psikoterapi: Konuşma terapisi olarak da adlandırılan terapi, bozukluğu tetikleyen ve tetikleme olasılığı olan her şey üzerinde çalışmak üzere tasarlanmıştır. Terapideki amaç, ayrı kişilik özelliklerini, tetikleyicileri kontrol edebilen birleştirilmiş tek bir kişilikte “kaynaştırmaya” yardımcı olmaktır. Bu terapi genellikle terapiye aile üyelerini de dahil eder.
Hipnoterapi: Psikoterapi ile birlikte kullanılan klinik hipnoz; bastırılmış anılara erişmeye, DKB’ye eşlik eden bazı sorunlu davranışları kontrol etmeye ve kişilikleri tek bir kişiyle bütünleştirmeye yardımcı olmak için kullanılabilir.
Tedavi, DKB’li kişilerin semptomlarla başa çıkmasına yardımcı olabilir. Ancak başka şekillerde de yardımcı olabilir. Örneğin, tedavi; insanların duygularını yönetmelerine, ilişkileri ve bağlantı duygusunu geliştirmelerine, stresle başa çıkmalarına, iş veya eğitimlerini yönetmelerine ve daha pek çok şeye yardımcı olabilir. Disosiyatif bozuklukları kendi başlarına tedavi edebilecek bir ilaç bulunmamakla birlikte; ilişkili depresyon, anksiyete veya diğer sağlık sorunları için ilaçlar reçete edilebilir.
Kaynakça
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5).
Dorahy, M. J., Brand, B. L., Şar, V., Krüger, C., Stavropoulos, P., Martínez-Taboas, A., … & Middleton, W. (2014). Dissociative identity disorder: An empirical overview. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry, 48(5), 402-417.
Gillig P. M. (2009). Dissociative identity disorder: a controversial diagnosis. Psychiatry (Edgmont (Pa. : Township)), 6(3), 24–29.
National Alliance on Mental Illness: “Dissociative Identity Disorder.”
Mayo Clinic: “Dissociative disorders.”
