Depersonalizasyon-derealizasyon durumu, kişinin sürekli olarak kendisini kendi bedeninin dışından gözlemliyormuş hissi yaşaması ve/veya etraftaki objelerin ve kişilerin gerçek olmadığı hissine kapılması durumudur. Bu durum kişiye büyük oranda rahatsızlık ve adeta rüyada yaşıyormuş hissi verir.
Bu durum birçok insanın başına günlük yaşantıları sırasında da gelebilmektedir. Ancak, toplumun yalnızca %2‘si bu durumu disosyatif bir bozukluk tanısı alacak kadar sık yaşamaktadır. Bu bozukluk bireylerin günlük hayatlarındaki işlevsellik düzeyini olumsuz anlamda oldukça etkileyebilmektedir. Bu bozukluğu yaşayan bireyler genellikle travmatik olaylar ve deneyimler yaşamış kişilerdir. Bu bozukluk kendini epizodlar olarak gösterir ve saatler, günler, haftalar hatta aylar olarak sürebilir.
Semptomlar
Sempromlar genellikle epizodlar şeklindedir. Gelip gidebilirler.
- Etrafın sisli olması yanıltısı, rüyada gibi hissetmek.
- Kişinin ve çevresinin arasında onu dünyadan ayıran görünmez bir duvar, tül olması hissi.
- Objelerin ve çevrenin bulanık, rengi bozuk, 2 boyutlu, yapay görünmesi veya her şeyin olduğundan daha net ve keskin görünmesi.
- Zaman algısında yanılmalar. Geçmişte olan bir olayın çok yakın gelmesi gibi.
- Nesnelerin boyutu, şekli ve uzaklıklarıyla ilgili yanılgılar.
Semptomlar neredeyse her zaman rahatsız edicidir ve şiddetli olduğunda son derece dayanılmazdır. Anksiyete ve depresyon, genelde bu bozukluğa eşlik etmektedir. Bazı vakalar, geri dönüşü olmayan beyin hasarına sahip olduklarından veya delireceklerinden korkarlar. Diğerleri gerçekten var olup olmadıklarını saplantı haline getirir veya algılarının gerçek olup olmadığını belirlemek için tekrar tekrar kontrol ederler. Bununla birlikte, hastalar her zaman gerçek dışı deneyimlerinin gerçek olmadığı, daha çok hissettikleri şekilde olduğu bilgisini korurlar (yani, bozulmamış gerçeklik testlerine sahiptirler). Bu farkındalık, duyarsızlaşma/derealizasyon bozukluğunu, böyle bir içgörünün her zaman eksik olduğu psikotik bir bozukluktan ayırır.
Depersonalizasyon Nedir?
Depersonalizasyon, derealizasyona birçok açıdan benzese de aslında farklı bir durumdur. Derealizasyondaki gibi çevreden ve nesnelerden soyutlanmak yerine kişi kendinden soyutlanır ve kendi düşüncelerinden, bedeninden ve hislerinden ayrılma hissi yaşar. Adeta dışardan bakan başka biri gibi kişi kendini uzaktan seyreder.
- Aleksitimi veya duyguları tanıyamama veya tanımlayamama
- Duygulara karşı fiziksel olarak uyuşmuş hissetmek
- Robotik hissetmek veya konuşmayı veya hareketi kontrol edememek
- Vücudunuza, zihninize veysa hislerinize bağlı hissetmemek
- Anılara duygu ekleyememe veya anılarınızı sizin başınıza gelen deneyimler olarak “sahiplenememe”
- Vücudunuzun ve uzuvlarınızın çarpık olduğu hissi (şişmiş veya küçülmüş)
- Başınızın pamuğa sarıldığı hissi
Derealizasyonun Sebepleri Nelerdir?
Bu durumun kesin sebebi henüz tam olarak bilinmemektedir. Ancak bilim insanları bazı çevresel ve genetic koşullara sahip olmanın bu rahatsızlığı tetikleyebileceğini düşünmektedir. Yoğun stresin ve korkunun epizodları tetiklediği öne sürülmektedir. Ayrıca, çocukluk çağı travmaları ve duygusal strese sebep olan başka yaşantısal olayların da bu duruma yol açabileceği düşünülmektedir.
- Belirli kişilik özellikleri
- Ağır travma
- Yoğun stres
- Depresyon veya anksiyete
- Madde kullanımı
Risk Faktörleri
- Çocukluk döneminde duygusal olarak istismar veya ihmal edilmek
- Fiziksel istismara uğramak
- Aile içi şiddete tanık olmak
- Ağır derecede engelli veya mental/ruhsal rahatsızlığa sahip bir ebeveyne sahip olmak
- Bir aile üyesinin veya yakın bir arkadaşının beklenmedik bir şekilde ölmesi
Nelere Sebep Olabilir?
Derealizasyon ve depersonalizasyon epizodları korkutucu ve yorucu olabilir. Bu durum; anksiyete ve depresyon, işlevsellikte azalma; iş ve günlük hayatta, aile ve arkadaş ilişkilerinde zorluklar, hafızayla ilgili sorunlar, umutsuzluk hissi gibi problemlere yol açabilir.
Nasıl Tanı Koyulur?
Bu bozukluk genellikle erken yetişkinlik ve geç çocukluk döneminde ortaya çıkmaktadır. Tanı alan bireylerin %95’ine 25 yaşından önce teşhis konulmaktadır. Derealizasyonu anlayacak herhangi bir labaratuvar testi bulunmamaktadır. Bu sebeple genellikle doktorlar, vakaları bazı sağlık kontrollerinden geçirdikten sonra ruh sağlığı uzmanlarına yönlendirmektedirler. Eğer aşağıda belirtilen durumlar varsa tanı konur:
- Semptomlar sıklıkla tekrar ediyorsa
- Kişi yaşadıklarının gerçek olmadığının farkındaysa
- Semptomlar kişinin günlük hayatında zorluklar çekmesine sebebiyet veriyorsa
Derealizasyon Tedavisi
Derealizasyon tedavisi genellikle başarılı sonuçlanır ve tedavi sonrasında vakaların semptomları yok olur veya azalma gösterir. En önemli tedavi yöntemi terapidir. Terapi sürecinde bireyler semptomlarını paylaşmayı ve yaşadıkları durum ile başa çıkmak için stratejiler geliştirmeyi öğrenirler. İlaç tedavisi de semptomların şiddetini azaltmak için terapiye eşlik edebilir. Terapi sürecinde bireyler şunları öğrenirler:
- Gerçek olmayan deneyimlere karşı takıntı geliştirmekten uzak kalmayı
- Aktiviteler ve ödevlerle ilgi odağını değiştirmeyi
- Semptomların sebebini ve yaşattıkları negatif duyguları keşfetmeyi
- Duygularını belirli kelimelerle ifade edebilmeyi
Örneğin; bilişsel davranışçı terapi, gerçek olmayan şeyleri hissetmekle ilgili takıntılı düşünmeyi engellemek için stratejiler öğretir. Buna ek olarak, gerçekle daha fazla temas halinde hissetmenize yardımcı olmak için duyuları çağıran topraklama teknikleri bulunmaktadır. Örneğin, işitmeyi sağlamak için yüksek sesle müzik çalmak veya duyumla bağlantılı hissetmek için bir buz küpü tutmak bu tekniklerden sayılabilir. Ayrıca, insanların ayrılma eğiliminde olduğu çatışmalar ve olumsuz duygular üzerinde çalışmaya odaklanan psikodinamik teknikler ve anbean takip (anda ne olduğuna odaklanarak) uygulanan teknikler bulunmaktadır.
Kaynaklar
Depersonalization/derealization disorder.(2017). In: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM-5. 5th ed. Arlington, Va.: American Psychiatric Association; 2013. http://www.psychiatryonline.org..
Gentile JP, et al. (2014). Stress and trauma: Psychotherapy and pharmacotherapy for depersonalization/derealization disorder. Innovations in Clinical Neuroscience. 11:37.
NHS (2020). Dissociative Disorders. Depersonalisation-derealisation disorder. https://www.nhs.uk/mental-health/conditions/dissociative-disorders/
