Öz güven, kişinin kendine yönelik olumlu duygular beslemesi ve kendi kapasitesine olan inancı temsil eder. Çocuklarda öz güven duygusu 0-6 yaşında kazanılır. Çocuğumuz 10 yaşına geldiğinde ise öz güven gelişimini tamamlamış olur.
Öz güveni oluşturan bazı parçalar vardır. Bunlar; öz kabul, öz farkındalık, kendine güven, amaca yönelik aksiyon ve bütünlüktür.
Öz kabul: Sevilebilirim ve değerliyim.
Öz farkındalık: Neye ihtiyacım var?/Güçlü yönlerimin ne olduğunu biliyor muyum?/Güçsüz yönlerimin ne olduğunu biliyor muyum?
Kendine güven: Hedeflerime ulaşabilirim.
Amaca yönelik aksiyon ve bütünlük: Hedeflerime yönelik istikrarla ilerleyebilirim.
Öz Güven Gelişimi
Çocuklarda öz güven oluşumu doğumdan itibaren başlar ve hayat boyu gelişir. Öz güven gelişiminde en önemli rol anne babaya düşmektedir. Anne ve babanın çocuğa karşı kullandığı cümleler ve davranışlar çok önemlidir. Bunların hepsi çocuk tarafından algılanır ve kaydedilir. Algılanan ve kaydedilen mesajlar da çocuk üzerinde önemli bir etkiye neden olur. Öz güven, ailenin vermiş olduğu mesajlar ile gelişmekte olup, okula başlama süreciyle birlikte sosyal çevresiyle gelişmeye devam eder.
Çocuğun kendisi ile ilgili olumlu düşünceler geliştirmesinde önemli olan etkenler vardır. Bunlar; anne babanın çocuğa karşı tutumu, ebeveynlik stili, çocuktan beklentileri olarak sıralanmaktadır.
Öz güvenin 2 temel mesajı vardır. Birincisi: “sen değerlisin”. Çocuğunuza koşulsuz sevgi verin. Başarıya odaklı bir sevgi, koşullu sevgidir. Ödevini bitirirsen seni severim gibi cümle kalıpları koşullu sevgiye örnek verilebilir. Sık sık çocuğunuzu sevdiğinizi söyleyin. İkincisi ise: “sen yeterlisin”. Çocuğun yaşına uygun sorumluluk verilmeli ve takdir edilmelidir. “Ben bunu iyi yapıyorum” diyebildiği zaman kendini yeterli hissedecektir.
Sevgi gören, fikirleri sorulan ve önem verilen, sorumluluk verilen, ihtiyacı olduğunda ilgi ve yakınlığı bulan, eleştirilmeyen ve kıyaslanmayan, olduğu gibi kabul edilen çocuğun öz güveni gelişir. İlgi ve yakınlığı göremeyen, koruyucu tavırlarla kısıtlanan, mükemmeliyetçi ve kendisine uygun olmayan beklentileri ve katı kuralları olan ebeveyne sahip, sevgi göremeyen, kıyaslanan, eleştirilen çocuk kendini değersiz hisseder ve öz güveni gelişmez.
Çocuklarda Öz Güven Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
- Bir soruna çözüm bulmak ya da bir işi başarmak konusunda kendilerine güvenleri düşüktür. Sorunlarla kolay baş edemezler.
- Davranışları tutuktur.
- Sosyal anlamda sorunlar yaşarlar.
- Hata yapmaktan çekinirler.
- Utanç, suçluluk ve sevilmeme hisleri baskındır.
- Eleştirilmekten kaçınırlar.
- Hayır demekte zorlanırlar.
- Olaylardan hızlı ve olumsuz etkilenirler.
- Kendilerini sürekli eleştirirler; hatta aşağılarlar.
- Görev ve sorumluluklardan kaçarlar.
- Olumlu başarılarını görmezden gelirler.
- Düşük beklentilere sahiptirler.
- Arkadaşlık kurmakta zorlanırlar. Arkadaş baskısından çok etkilenirler.
- Onaylanma ihtiyaçları vardır.
- İlişkilerinde sınır koymakta zorlanırlar.
- Sürekli sevilmeme, suçluluk ve utanç hissi duyarlar.
- Yeni deneyimler için risk almaktan kaçarlar.
- Kendi duygularını ifade edemezler.
- Haklarını savunamazlar.
- Kendi düşüncelerini ifade edemezler.
- Karar vermekte zorlanırlar. Genellikle bakım verenine sorarlar.
- Suçu kolay bir şekilde üstlenirler.
- Sosyal ortamlardan kaçınırlar ve bu ortamlara girdiğinde kaygılanırlar.
Ebeveyn Olarak Kendinize Sorun
- Çocuk davranışının uygun olmadığının farkında mı?
- Çocuktan beklentiniz onun yaşına uygun mu ve kapasitesinin üzerinde mi yoksa kapasitesine ve yaşına uygun mu?
- Çocuğunuzun ihtiyaçları nelerdir?
- Bu davranışları yaparak aslında size ne anlatmaya çalışıyor?
Çocukların Öz Güvenini Desteklemek İçin Neler Yapabiliriz?
- Çocuğunuza sık sık söz hakkı verin.
- Keşfetmelerine izin verin ve olanak sağlayın.
- Problem becerisinin gelişimine destek olun. Onun yerine sorunları siz çözmeyin. Sorun çözücü olmak yerine rehber konumunda olun.
- Sorunlarını kendisinin çözmesini isteyin ve çabasını takdir edin.
- Çocuğunuza zaman ayırın.
- Duygu ve düşüncelerini ifade etmesine fırsat verin, destekleyin.
- Yapabileceği sorumluluklar verin. Yaşına uygun sorumluluklar verilmelidir.
- Çocuğunuzun sorduğu her soruya cevap verin ve açıklama yapın. Sorduğu sorunun cevabını bilmiyorsanız eğer bunu bilmediğinizi ama araştıracağınızı ve ona anlatacağınızı söyleyebilirsiniz.
- Sizinle paylaştığı fikirlerini dinleyin ve değer verin.
- Eleştirel ve yargılayıcı olmayın.
- Şartsız sevgi gösterin ve sevgiyi fiziksel olarak ifade edin; bu önemlidir. Sevginizi bir duruma bağlamayın. Onu sevdiğinizi sık sık söyleyin.
- Kıyaslama yapmayın.
- Çocuğunuzun yanında konuşmalarınıza dikkat etmelisiniz. Çocuk, anne ve babasını örnek alır.
- Çocuğunuzun bir birey olduğunu kabul edin.
- Çocuğunuz konuşurken onun boyuna inin ve gözlerinin içine bakıp dinleyin.
- “Ne hissediyorsun?” ya da “Bu konu hakkında ne düşünüyorsun?” soruları ile onun fikirlerini sorun.
- Çocuğunuzun zorlandığı durumlar için onu cesaretlendirin. Yapamıyorum gibi ifadeler kullandığında müdahale etmek yerine teşvik etmek ve küçük yardımlar sağlamanızda fayda vardır. Çocuklar desteklendikleri zaman kendilerini daha güçlü hissederler.
- Çocuğunuzun potansiyelini fark edin ve geliştirmesi için destek olun.
- Çocuğunuzun başarısını takdir edin.
- Çocuğunuza seçme hakkı verin.
- Çocuğunuzun tercihlerine saygı gösterin.
- Doğru rol model olun.
- Aile içinde birbirinize değer verin.
- Ebeveyn olarak otoriter, tutarsız tutumlardan uzak durun.
- Mükemmeliyetçi davranışlardan uzak durun.
- Yapabileceği sorumluluklar verip başardım duygusu verilmelidir.
- Tablet ya da televizyon yerine çocuğun mümkün olduğu kadar farklı sosyal ortamlarda bulunması sağlanmalıdır. Farklı insanları, çevreleri ve ortamları tanıması için fırsat verilmelidir. Yaşıtlarıyla birlikte zaman geçireceği aktiviteler gelişimi açısından önemlidir.
- Çocuğunuzla canlandırma oyunları oynayın. Canlandırma oyunları öz güveni düşük çocuklarda oldukça etkili bir yöntemdir.
Öz Güveni Destekleyici Cümle Örnekleri
- Sen bu işi gerçekten iyi yapıyorsun.
- Seni seviyorum.
- Sana ihtiyacım var.
- Bu çok güzel bir soru.
- Bu konu hakkında ne düşünüyorsun?
- Ne kadar emek verdiği görüyorum.
- Yardım ettiğin için teşekkür ederim.
Kaynakça
BİLGİN, O. (2018). Çocuk Üniversitesi Kapsamında Hazırlanan Programın Öğrencilerin Öz güven Düzeyine Etkisi. Karaelmas Eğitim Bilimleri Dergisi, 6(2), 146-153.
Kendine Güvenen Çocuklar Yetiştirmek-Gael Lindenfield
