Üstün zekâ ile ilgili bilinen ilk çalışmaları antik yunan çağı düşünürlerinden Plato yürütmüştür.
Plato, Devlet isimli çalışmasında “bakıra benzeyen sınıf (köleler)”, “tunca benzeyen sınıf (esnaf, tüccar ve sanatkârlar)”, “gümüşe benzeyen sınıf (savaşçılar, seçkin sanatkârlar)” ve “altına benzeyen sınıf (geleceğin yönetici filozofları)” olmak üzere insanları dört gruba ayırmıştır.
Plato altın sınıfına mensup olan kişilerin kalıtsal olarak üstün zekâlı, hafızaları güçlü, yargılama konusunda sağlam ve mantıklı kişiler olduklarını ayrıca bu kişilerin toplumu yönetme konusunda başarılı olabileceklerini savunmuştur. Daha sonra birçok bilim insanı bu konu üzerinde araştırma yapmıştır ve bu araştırmalar sonucu zekâ testleri ortaya çıkmıştır. 1905 senesinde Binet bilinen ilk zekâ testini geliştirmiştir. Bu test kişilerin kalıtsal zekâsının yanında mantık, pratik zekâ, sağduyu, ve günlük yaşamdaki becerilerini de ölçmektedir. Binet çalışmalarında zekâ ile eğitim kavramlarını birbirinden ayırmış ve zekânın daha karmaşık bir yapı olduğunu vurgulamıştır.
1912 senesine geldiğimizde ise Stern, zekâ bölümü anlamına gelen IQ (Intelligent Quotient) kavramını literatüre kazandırmıştır. Ardından 1900’lü yıllarda başlayıp 2020 yılına kadar sürmesi beklenen üstün zekâlı 1528 kişinin katılımı ile Lewis Madison Terman önderliğinde “Genetic Studies of Genius” adlı çalışma yapılmıştır. Katılımcıların 672‟si kız, 856‟sı ise erkektir. Ortalama yaşları 12 olan bu çocuklardan erkeklerin IQ ortalaması 151,5 iken kızların IQ ortalaması 150,4 olarak saptanmıştır. Bu çalışma literatüre oldukça katkı sağlamasının yanında eğitime verilen önemin de artmasına sebep olmuştur.
1969 senesinde Sidney Marland üstün zekâlılar üzerine bir rapor yazmaya başlamıştır. Bu rapor sonucunda Amerikan hükümeti üstün zekâlılara yönelik eğitim programları ve projeler üretmiştir. Marland’ın raporu üstün zekânın çok yönlü olduğunu vurgulamaktadır. 80’li yıllarda Sternberg, insan zekâsını birbiri ile etkileşim halinde olan analitik, pratik ve yaratıcı zekâ ile açıklamaktadır. Son yıllarda ise hepimizin aşina olduğu sözel zekâ, matematiksel zekâ, görsel zekâ, müziksel zekâ, içsel zekâ, sosyal zekâ, bedensel zekâ ve doğacı zekâ kavramları Gardner tarafından literatüre kazandırılmıştır.
Üstün zekâ kavramının tarihçesine bakıldığı zaman başta tek yönlü bir kavram olarak ele alınsa da sonraları çok yönlü hale gelmiştir. Örneğin, Terman üstün zekâyı sadece zekâ seviyesi ile değerlendirmemektedir. Bunun yerine farklı farklı alanlarda yetenekli olan insanları mercek altına almıştır. Edebiyat, sanat, liderlik bu alanlara örnek olabilir.
Üstün Zekâ Belirtileri Nelerdir?
Literatürde üstün zekâlı kişilerin erken gelişim dönemi özellikleri;
- Odaklanma becerisi ve uzun dikkat süresi
- Az uyuma
- Hareketli olma
- İlk aylardan itibaren yakınlarını tanıma
- Uyaranlara karşı fazla tepkisel olma
- Güçlü hafıza
- Hızlı öğrenme
- İlk aylardan başlayan hızlı dil gelişimi
- Kitaplara olan fazla ilgi
- Ne, neden ve nasıl sorularının art arda sorulması
- Eski bilgileri yeni durumlara transfer etme
- Espri yeteneği
- Sanılanın aksine büyüklenmeci tavır yerine yardımsever ve paylaşımcı olma
- Oyunlarda lider olma
- Yaratıcı oyunlar bulma
- Çabuk sıkılma ve yeni arayışlara girme
Üstün Zekâlı Bireylerin Genel Özellikleri;
- Mükemmeliyetçilik
- Liderlik vasfı
- Otorite ile problem yaşama eğilimi
- Eş zamanlı olmayan gelişim
- Meraklı olma, çok soru sorma
- Geniş ilgi alanlarına sahip olma, sevdiği alana yoğun ilgi
- Yüksek konsantrasyon
- Sıkılma
- Çabuk öğrenme
- Üstün dil kabiliyeti ve kendini özgün ifade etme
- Akranlarıyla değil büyüklerle daha iyi anlaşma
- İyi bir gözlemci olma
- Analiz yapma, ilişki kurma
- Çözüm becerisi
- Akademik başarı
- Geniş bir hayal gücü
- Yenilikçi olma
- Yaratıcılık ve üretkenlik
- Mizah kabiliyeti
Çocuğunun Üstün Zekâlı Olduğunu Düşünen Ebeveynler Hangi Adımları İzleyebilir?
Öncelikle zekâ testleri 2 yaştan itibaren yapılabilmektedir. Zekâ testleri, yetkisi olan bir uzman tarafından uygulanabilir. En çok bilinen zekâ testleri; Wechsler Çocuklar İçin Zekâ Ölçeği-IV (WISC-IV), Wechsler Çocuklar İçin Zekâ Ölçeği (WISC-R), Stanford-Binet Zekâ Ölçeği, Bilişsel Değerlendirme Sistemi (CAS), Leither Testi’dir.
Test sonucu 120 IQ değerinde çıkan çocuk üstün zekâya sahip olarak nitelendirilebilir. Üstün zekâlı olarak saptanan çocukların kendilerine uygun şekilde çok yönlü bir eğitimden geçmesi önemlidir. Günümüzde bu eğitimler atölye çalışmaları olarak adlandırılmaktadır. Bu çalışmalar bilim-deney, astronomi ve uzay bilimi, sıra dışı düşünme, drama, görsel sanatlar, gastronomi, genetik, zekâ oyunları gibi konularda olabilir. Bu çocukların aynı zamanda evde ebeveyni tarafından da desteklenmesi önemlidir. Bu konuyla ilgili yazılmış etkinlik kitaplarından yardım alınabilir. Üstün zekâ her ne kadar doğuştan gelen bir ayrıcalık olsa da eğitimle desteklenmesi oldukça önemlidir.
Kaynakça:
1. Ercan Öpengin, Üstün Zekâlı Öğrencilerin Bakış Açısıyla Üstün Zekâ Etiketinin Öğrencilerin Çeşitli Algıları Üzerindeki Etkileri, Yüksek Lisans Tezi, 2011
2. Zeynep Yazgı, Üstün Zekâlı ve Özel Yetenekli Öğrencilerde Sosyal Duygusal Öğrenme Becerilerinin Yordayıcısı Olarak Üst Bilişsel Farkındalık, Yüksek Lisans Tezi, 2019
3. https://www.tuzdev.org/sikca-sorulan-sorular (Türkiye Üstün Zekâlı ve Dahi Çocuklar Eğitim Vakfı)
