Uzun yıllar boyunca doğaüstü ve dramatik açıklamalarla tanımlanan ve yoğun bir duygusal deneyim olan uyku felci, uykuya dalmadan hemen önce veya uyandıktan hemen sonra (gözler hariç) hareket edememe deneyimidir. Bu felce genellikle korku eşlik eder. Halüsinasyonlar (görsel, işitsel ve duyusal) ve göğüste baskı hissi veya nefes almada zorluk içerebilir. Uyku felci, bilinçli haldeyken hareket edememe durumuna denir ve kişi uyanıklık ile uyku arasındaki aşamadayken kendini gösterir. Bu aşamada kişiler birkaç saniyeden birkaç dakikaya kadar hareket etme, konuşma yetilerini kaybedebilmekte; bazı kişiler ise boğulma ve göğüsleri üzerinde baskı hissedebilmektedir. Uyku felci narkolepsi gibi bazı uyku bozukluklarına da sıklıkla eşlik edebilmektedir. Uyku felci, uyanırken veya uykuya dalarken kaslarınızı hareket ettiremediğiniz zaman meydana gelir. Bunun nedeni uyku modunda olmanıza rağmen beyninizin aktif olmasıdır.
Uyku Felci Ne Zaman Görülebilir?
Uyku felcinin farklı zamanlarda görülen iki türü bulunmaktadır. Bunlardan biri uykuya dalarken ortaya çıkan türüdür ve buna hipnagojik veya predormital uyku felci denmektedir. İkincisi ise uyanma esnasında gerçekleşen türüdür ve bu hipnopompik veya postdormital uyku felci şeklinde ifade edilmektedir.
Hipnagojik uyku felcinde uykuya dalma esnasında vücut yavaşca gevşerken bireyler genellikle daha az farkındalığa sahip olur. Ancak uykuya dalma esnasında herhangi bir farkındalık gelişirse uyku felci yaşanır ve kişi konuşup hareket edememediğini fark eder.
Hipnopompik uyku felcine bakıldığında ise uyku sırasında vücut NREM uykusundan REM uykusuna geçiş yaptığında vücuttaki kaslar “kapanır” ve bu esnada kişi farkındalık yaşarsa hareket edemeyip konuşamadığını anlayabilir.
Kısaca, bu süreçlerin her ikisinde de gözleriniz hızlı göz hareketi (REM) uykusunun bir parçası olarak hızlı hareket eder ve rüyalar meydana gelir; ancak kaslarınız çok rahattır. Bu aşama bitmeden uyanırsanız, hareket edemediğinizi veya konuşamadığınızı fark edebilirsiniz.
Kimler Uyku Felci Yaşayabilir?
Uyku felcinin yaşanma sıklığı her 10 kişiden 4’ünde görülebilecek kadar yüksektir. Çoğunlukla ergenlik ve üniversite dönemindeki bireyleri etkilese bile her yaşta ve her cinsiyette bireyleri de etkileyebikmektedir. Uyku felci yaşamı tehdit etmez; ancak kaygıya neden olabilir. Narkolepsi gibi diğer uyku bozukluklarının yanında sıklıkla görülebilmektedir. Ayrıca, uyku felci aşağıdaki problemlere de sıklıkla eşlik edebilmektedir;
- Depresyon
- Migren
- Obstrüktif uyku apnesi
- Hipertansiyon
- Anksiyete bozuklukları
Uyku Felcinin Semptomları Nelerdir?
- Epizod sırasında konuşamamak
- Halüsinasyonlar
- Göğüste baskı hissetmek
- Nefes almakta zorluk yaşamak
- Terleme
- Kas ağrısı ve baş ağrısı
Uyku Felci Halüsinasyonları Nasıl Olur?
Bazı insanlar uyku felci sırasında halüsinasyonlar görebilmektedir. Bu halüsinasyonların neden veya nasıl ortaya çıktığı hala belirsiz olsa da, araştırmacılar zararsız bir nörolojik rahatsızlığın söz konusu olabileceğine inanmaktadırlar.
Bunlar aşağıdaki gibi olabilir:
- Kötü bir şey olacağını hissetmek
- Odada biri olduğu hissiyatına kapılmak
- Bir şeyin kişiyi bastırması veya boğması hissiyatı
- Cadı, şeytan veya canavara benzeyen görüntüler görmek
Çoğu insan hayatlarında sadece bir veya iki kez uyku felci yaşamaktadır. Bununla birlikte, bir kişi endişeye, strese neden olan veya yaşam kalitesini etkileyen ve tekrarlayan uyku felci yaşarsa, tıbbi ve psikolojik yardıma ihtiyacı olabilir.
Uyku Felcinin Tedavisi Nasıl Olur?
Uyku felci için özel bir tedavi bulunmamaktadır. Ancak stres yönetiminde başarılı olmak, düzenli bir uyku programı sürdürmek ve iyi uyku alışkanlıklarına uymak uyku felci olasılığını azaltabilmektedir. Bilişsel davranışçı terapi, insanların uyku felci olaylarıyla başa çıkma mekanizmaları kurmasına, uykusuzluk ve kötü uyku alışkanlıkları gibi altta yatan nedenleri ele almasına yardımcı olabilmektedir. Uyku fizyolojisini ve uyku felci mekanizmasını anlamak, onu aşmak için önemli bir adımdır. Devam eden stres ve uyku döngüsündeki bozulma, ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Sağlıklı uyku alışkanlıkları sadece uyku felci yönetimi için değil; genel sağlık ve zindelik için de gereklidir.
Sağlıklı Bir Uyku Uyumak İçin Stratejiler
- Her gece 6-8 saat arası uyumak
- Yatma ve uyanma zamanını tutarlı tutmak
- Yatak odasını karanlık tutmak
- Akşamları ışığa maruz kalma oranını azaltmak
- Uyanma saatlerinde odaya bolca gün ışığı gelmesi
- Ağır bir akşam yemeği yememek veya yatmadan 2 saat önceye kadar yemek tüketmemek
- Akşam saatleri kafein ve alkol tüketmemek
Kendinizi uyku felcinden güvenli bir şekilde uyandırmanın kanıtlanmış bir yolu bulunmamaktadır. En iyi tavsiye, sakin kalmak ve bu durum bitene kadar nefesinize odaklanmaktır. Kendinizi uyandırmaktansa tekrar uykuya dalma şansınız daha yüksek olabilir; ancak sakin kalmak her iki şekilde de yardımcı olacaktır.
Aliye Derya Şenol
Klinik Psikolog
Kaynakça
Denis, D., et al. (2018). A systematic review of variables associated with sleep paralysis.
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1087079217301120
Peterson, M. J. (2016). Sleep Paralysis: Historical, Psychological, and Medical Perspectivesby Brian Sharpless, Ph.D., and Karl Doghramji, M.D. New York, Oxford University Press, 2015, 304 pp., $55.00 (paperback). American Journal of Psychiatry, 173(4), 434–435.
Waller JA: A Treatise on the Incubus, Or, Night-Mare, Disturbed Sleep, Terrific Dreams, and Nocturnal Visions. London, 1816
